Sunday, June 29, 2014

Խորխե Լուիս Բորխես. Պարացելսի վարդը

0 comments
Իր արհեստանոցում, որը նկուղային երկու սենյակ էր ներառում, Պարացելսը խնդրեց իր Աստծուն, իր անորոշ Աստծուն, ցանկացած Աստծո, որ իրեն աշակերտ ուղարկի: Մութն ընկնում էր: Բուխարու թույլ կրակն անկանոն ստվերներ էր նետում: Երկաթե ճրագը վառելու համար վեր կենալը շատ ջանք կպահանջեր: Խոնջանքից ընդարմացած Պարացելսը մոռացավ իր աղոթքը: Գիշերն արդեն ջնջել էր փոշոտ թորման կաթսաններն ու խողովակը, երբ դուռը ծեծեցին: Նա քնկոտ վեր կացավ, բարձրացավ կարճ պտուտակաձև սանդուղքն ու բացեց փեղկերից մեկը: Մի անծանոթ մտավ: Նա նույնպես շատ հոգնած էր: Պարացելսը նրան առաջարկեց նստել. հյուրը նստեց ու սպասեց: Որոշ ժամանակ ոչ մի բառ չփոխանակեցին:

Ուսուցիչն առաջինը խոսեց:

- Արևմտյան ու արևելյան շատ դեմքեր եմ հիշում, - ասաց որոշակի ճոռոմությամբ: - Քոնը չեմ հիշում: Ո՞վ ես և ինձնից ի ՞նչ ես ուզում:

- Իմ անունը ոչ մի նշանակություն չունի,- պատասխանեց մյուսը: - Երեք օր ու երեք գիշեր քայլել եմ` քո տուն մտնելու համար: Ուզում եմ լինել քո աշակերտը: Քեզ եմ բերել այն ամենը, ինչ ունեմ:
Մի պարկ հանեց և շուռ տվեց սեղանի վրա: Այնտեղ բազմաթիվ ոսկե դրամներ կային: Պարկը նրա աջ ձեռքում էր: Պարացելսը ճրագը վառելու համար մեջքը նրան էր դարձրել: Երբ շրջվեց, կռահեց, որ ձախ ձեռքում վարդ կա: Վարդն անհանգստացրեց նրան:
Թիկնեց, հանգուցեց մատների ծայրերն ու ասաց,
- Քո կարծիքով ես կարող եմ մշակել այն քարը, որը բոլոր տարրերը ոսկու է վերածում, և ինձ ոսկի ես բերել: Իմ փնտրածը ոսկին չէ, և եթե ոսկին քեզ համար կարևոր է, երբեք իմ աշակերտը չես դառնա:
- Ոսկին ինձ համար կարևոր չէ,_ պատասխանեց մյուսը: _ Այս դրամներն ընդամենը աշխատելու իմ ցանկության մի մասն են: Ուզում եմ, որ սովորեցնես ինձ Արվեստը: Ուզում եմ քո կողքին անցնել ամբողջ ճանապարհը, որը տանում է դեպի Քարը:
Պարացելսը դանդաղ ասաց.
- Ճանապարհը Քարն է: Ելակետը Քարն է: Եթե այս խոսքերը չես հասկանում, ուրեմն դեռ չես սկսել հասկանալ: Քո կատարած յուրաքանչյուր քայլը նպատակակետն է:
Մյուսը տագնապով նայեց: Փոխված ձայնով ասաց.
- Բայց նպատակակետ կա ՞:
Պարացելսը ծիծաղեց:
- Իմ բանսարկուները, որոնք որքան շատ են, այնքան էլ հիմար, ասում են, որ չկա, և ինձ սուտասան են անվանում: Նրանք իրավացի չեն, բայց բացառված չէ, որ ես մոլորյալ լինեմ: Գիտեմ, որ «կա» մի Ճանապարհ:
Լռություն տիրեց, և մյուսն ասաց.
- Պատրաստ եմ անցնելու այն քեզ հետ, նույնիսկ եթե ստիպված լինենք երկար տարիներ քայլել: Թո՛ւյլ տուր ինձ կտրել անապատը: Թու՛յլ տուր ինձ գեթ հեռվից նշմարելու խոստացված երկիրը, նույնիսկ եթե աստղերն ինձ թույլ չտան այնտեղ քայլ գցել: Ճանապարհ ընկնելուց առաջ ապացույց եմ ուզում:
- Ե ՞րբ,- անհանգիստ ասաց Պարացելսը:
- Հենց հիմա,- կտրուկ վճռականությամբ ասաց աշակերտը:
Սկզբում լատիներեն էին խոսում, այժմ` գերմաներեն:
Տղան օդում բարձրացրեց վարդը:
- Ասում են,- ասաց,- որ դու կարող ես այրել վարդն ու քո արվեստի միջոցով մոխրից վերականգնել այն: Թու՛յլ տուր, որ ականատես լինեմ այդ հրաշքին: Դա է իմ խնդրանքը, իսկ հետո կտամ քեզ ամբողջ կյանքս:
- Շատ դյուրահավատ ես,- ասաց ուսուցիչը: - Ես դյուրահավատության կարիք չունեմ. ես հավատ եմ պահանջում:
Մյուսը պնդեց.
- Հենց այն պատճառով, որ դյուրահավատ չեմ, ուզում եմ սեփական աչքերով տեսնել վարդի վախճանն ու հարությունը:
Պարացելսը վերցրել էր այն և խոսելիս խաղում էր վարդի հետ:
- Դու դյուրահավատ ես,- ասաց: - Ասում ես, որ ես կարող եմ ոչնչացնե ՞լ այն:
- Ոչ ոք անկարող չէ այն ոչնչացնել:
- Սխալվում ես: Գուցե պատահաբար կարծում ես, թե ինչ-որ բանը կարելի է վերադարձնել ոչնչի ՞: Մի ՞թե կարծում ես, որ Դրախտում առաջին Ադամը կարող էր թեկուզ մեկ ծաղիկ կամ խոտի շյուղ ոչնչացնել:
- Մենք Դրախտում չենք,- համառորեն ասաց տղան.- այստեղ` լուսնի ներքո, ամեն ինչ մահկանացու է:
Պարացելսը ոտքի էր կանգնել:
- Ուրիշ որտե ՞ղ ենք: Մի ՞թե կարծում ես, որ աստվածությունը կարող է մի վայր ստեղծել, որը Դրախտ չլինի: Մի ՞թե կարծում ես, որ Անկումն այլ բան է, քան անտեղյակությունը, որ Դրախտում ենք:
- Վարդը կարող է այրվել,- մարտահրավերի պես ասաց աշակերտը:
- Բուխարում դեռ կրակ է մնում,- ասաց Պարացելսը:- Եթե այս վարդն ածուխների մեջ նետեիր, կկարծեիր, որ այն քայքայվել է, և որ մոխիրն իսկական է: Ասում եմ քեզ, որ վարդը հավերժական է, և որ միայն դրա տեսքը կարող է փոխվել: Ինձ մի բառը բավական կլիներ, որպեսզի նորից տեսնեիր այն:
- Մի բա ՞ռը,- զարմանքով ասաց աշակերտը: - Թորման կաթսան հանգցրած է, իսկ խողովակները փոշով են լցված: Ի ՞նչ կանեիր, որ այն նորից հայտնվեր:
Պարացելսը տխրությամբ նայեց նրան:
- Թորման կաթսան հանգցրած է,- կրկնեց,- իսկ խողովակները փոշով են լցված: Իմ երկար ուղու այս հատվածում այլ գործիքներ եմ օգտագործում:
- Չեմ հանդգնում հարցնել` որոնք,- ասաց մյուսը խորամանկությամբ կամ հեզությամբ:
- Խոսում եմ նրանց մասին, որոնք օգտագործել է աստվածությունը, որպեսզի ստեղծի երկինքները, երկիրն ու անտեսանելի Դրախտը, որտեղ գտնվում ենք, և որը մեզնից թաքցնում է նախածին մեղքը: Խոսում եմ Բառի մասին, որը մեզ սովորեցնում է Կաբալայի գիտությունը:
Աշակերտը սառնորեն ասաց.
- Խնդրում եմ քեզ, որ շնորհ անես ցույց տալու վարդի անհետացումն ու հայտնությունը: Ինձ համար կարևոր չէ` կաթսաները կօգտագործես, թե Բանը:
Պարացելսը մտորեց: Ի վերջո, ասաց.
- Եթե ես դա անեի, կասեիր, որ դա քո աչքերի մոգությամբ ներշնչված տեսիլք է: Հրաշքը քո փնտրած հավատը չէր տա: Այնպես որ թո՛ղ վարդը:
Երիտասարդը, շարունակ տագնապելով, նայեց նրան: Ուսուցիչը բարձրացրեց ձայնը:
- Բացի դրանից` ո ՞վ ես դու, որ ուսուցչի տուն մտնես ու նրանից հրաշք պահանջես: Ի ՞նչ ես արել` նման շնորհի արժանանալու համար:
Մյուսը դողդոջուն պատասխանեց.
- Գիտեմ, որ ոչինչ չեմ արել: Հանուն այն բազում տարիների, որ կսովորեմ քո ստվերի ներքո, խնդրում եմ քեզ, որ թույլ տաս` տեսնեմ մոխիրն ու հետո` վարդը: Ուրիշ ոչինչ չեմ խնդրի: Կհավատամ աչքերիս վկայությանը:
Կտրուկ վերցրեց բոսոր վարդը, որ Պարացելսը թողել էր իր գրասեղանին, և նետեց բոցերի մեջ: Գույնը կորավ, և միայն մի փոքր մոխիր մնաց: Անվերջանալի մի վայրկյանի ընթացքում սպասեց բառերին ու հրաշքին:
Պարացելսը չէր այլայլվել: Հետաքրքրական պարզությամբ ասաց.
- Բազելի բոլոր բժիշկներն ու դեղագործները հաստատում են, որ ես խաբեբա եմ: Գուցե նրանք ճիշտ են ասում: Ահա մոխիրը, որը վարդ էր և այլևս չի լինի:
Տղան ամոթ զգաց: Պարացելսը ստախոս էր կամ մի սովորական երազող, իսկ ինքը` ինքնակոչը, եկել էր նրա դուռն ու հիմա ստիպում էր խոստովանել, որ նրա հռչակավոր մոգական արվեստը սին է:
Ծնկի իջավ և ասաց.
- Ես ինձ աններելի էի պահում: Ինձ պակասում էր հավատը, որ Տերը պահանջում է հավատացյալներից: Թո՛ղ` առայժմ մոխիր տեսնեմ: Երբ ավելի ուժեղ լինեմ, կվերադառնամ և կլինեմ քո աշակերտը, Ճանապարհի վերջում կտեսնեմ վարդը:
Անկեղծ կրքով էր խոսում, բայց այդ կիրքը կարեկցանքն էր, որ ներշնչում էր նրան ծեր ուսուցիչը` այդքան պատկառելի, այդքան տառապած, այդքան ականավոր և ուստի այդքան սնամեջ: Ո ՞վ էր ինքը` Յոհաննես Գրիզեբախը, որպեսզի պիղծ ձեռքով մերկացներ, որ դիմակի ետևում ոչ ոք չկա:
Ոսկե դրամները նրան թողնելը ողորմություն կլիներ: Դուրս գալիս նա նորից վերցրեց դրանք: Պարացելսն ուղեկցեց նրան մինչև սանդուղքն ու ասաց, որ նա միշտ լավ ընդունելություն կգտնի այդ տանը: Երկուսն էլ գիտեին, որ այլևս չեն հանդիպելու:

Պարացելսը մնաց մենակ: Ճրագը հանգցնելուց և խոնջացած բազկաթոռին նստելուց առաջ կորացրած ափի մեջ շուռ տվեց մի բուռ թեթև մոխիրն ու ցածրաձայն մի բառ ասաց: Վարդը հայտնվեց:

© Թարգմանությունը ` Հասմիկ Ամիրաղյանի

Sunday, June 22, 2014

Հարևանները

0 comments
Լաո Շե
Չինական գրականություն

Այն հեռավոր գիշերը

0 comments
Վիլյամ Սարոյան

Հաճախ տրվող հարցեր

0 comments
Վերնագրից կարելի է հասկանալ տարբեր ենթատեքստեր, սակայն ինքս ասվածը նախընտրում եմ ընդունել որպես հոմանիշ ինքնաճանաչումը: Մարդն իր կյանքի ընթացքում առաջին հերթին պետք է ճանաչի ինքն իրեն, որպեսզի կարողանա կառավարել ու դասավորել իր ներկան, ապագան և, որ ամենակարևորն է, չկրկնի անցյալի սխալները: Յուրաքանչյուր ոք իր կյանքի ուղին ընտրում է յուրովի, և ինքնաճանաչում է ձեռք բերում առանձնահատուկ ձևերով, սակայն կան «շաբլոն» հարցեր, որոնք բոլորս ինքերս մեզ տալիս ենք

-ո՞վ ենք մենք
-ի՞նչի համար ենք լույս աշխարհ գալիս
- ու՞ր ենք գնում
- ի՞նչ է կյանքը
- ո՞վ է Աստված

Վերոհիշյալ հարցերի պատասխանները շատ քչերն են բացահայտում, իսկ մի մասը ունենում է ստույգ կարծիք և հենց «շաբլոն» հարցերի հիմքի վրա ձեռք բերում ինքնաճանաչում:

Հազարավոր մարդիկ գրում են գրքեր հաջողության, երջանկության, հարստության մասին: Ի՞նչու, քանի-որ եկրորդ տեղում մարդկանց հուզում է հենց այդ հարցերի պատասխանները: Հազարավոր մարդիկ հավատում են այդ գրքերի միֆերին և հարստացնում հեղինակներին, չգիտակցելով, որ այդ միջոցով կորցնում են իրենց յուրահատկությունը և հասնում հարթեցման մակարդակի: Բոլոր ժամանակներում մարդկանց հուզել է սեր հասկացողությունը ու դրան վերաբերվող հարցերը, որոնք որպես դրոշակ են օգտագործում հոգեբանները խոսելով սիրո տիպաբանության մասին և խորհուրդներ տալիս ընթերցողին: Այս ամենից կարելի է անել միայն մեկ հետևություն, եթե ճանաչես ինքդ քեզ չես հայտնվի կյաքնի ստեղծած ծուղակներում:

«Մարդը ներկայացնում է հսկայական աշխարհի լոկ փոքրիկ մասնիկը: Սակայն, եթե նա ընդունակ է կառուցել, նախագծեր եւ գնահատել նախագծման արժանիքները, նրա սեփական գոյությունը, ինչպես եւ ամբողջ աշխարհի գոյությունը, այդպես եւ պետք է իր հիմքի մեջ նախագծված լինի: Սա նշականում է, որ գոյություն ունի ինչ-որ ոչ սովորական ուժ, որը բերում է բոլոր իրերի առաջացմանը եւ սատարում է նրանց կանոնավոր ընթացքին»: Այսպիսի պնդում կա իսլամի մեջ, որի հիմքում ընկած է սովորական ուժ՝ ինքնաճանաչողություն: Ինքնաճանաչողությունը թվում է թե հեշտ երևույթ է, սակայն այն ավելի բարդ է քան պատասխաններ գտնելը, շատ ժամանակ կարող ես նաև սխալվել ու չհասկանալ, որ ինքդ քեզ ճանաչում ես սխալ: Այդ իսկ պատճառով բացի ինքդ քեզ հետ խոսելուց ինքնաճանաչողության վրա ազդում է նաև կյանքի գործողություններին ու իրադարձություններին դրսևորվելը և եզրակացություններ կատարելը:

Ճանաչի՛ր ինքդ քեզ և գտիր քո ներքին խաղախությունը:


Sunday, June 15, 2014

Պոեզիա հասարակության և պետության միջև

0 comments
Օկտավիո Պաս

Գեղարվեստական ստեղծագործության վրա պետությանն իշխելու իրավունք վերագրելը բարբարոսների կործանարար նախապաշարմունքն է: Քաղաքական պետությունն ամուլ է, չէ՞ որ նրա էությունը, ինչպիսի գաղափարախոսությամբ էլ իրեն պատսպարի, ուրիշներին ենթարկելն է: Իհարկե, ինքնարտահայտման ազատությունը միշտ էլ հարաբերական է, այն ենթադրում է արգելքներ ու սահմաններ, մենք ազատ ենք լոկ այս կամ այն չափով, և, համենայնդեպս, հեշտ է նկատելը, ամենուր, որտեղ իշխանությունը ներխուժում է մարդու զբաղմունքի մեջ, արվեստը կամ քայքայվում, կամ դառնում է ձեռնասուն ու մեխանիկական: Ոճը կենդանի երևույթ է, դա անընդմեջ աճ է` ընտրված ճանապարհին: Հեռու մ նալով արտաքին ազդեցություններից, որը կապված է հասարակության մեջ գրվանի տակ դրված գործընթացների հետ, այդ ճանապարհը մինչև հայտնի կետը անկանխատեսելի է, ինչպես ծառաբնի ճյուղակալումը: Հակառակը, պատվիրովի ոճը սպանում է ստեղծագործական անմիջականությունը, բոլոր մեծ կայսրությունները վաղ թե ուշ միջակացնում են մարդու փոփոխական կերպարը` դարձնելով անվերջորեն կրկնվող դիմակ: Իշխանությունը սառեցնում, քարացնում է կյանքի բազմադիմությունը մեկ միասնական ժեստի մեջ` վեհաշուք, սարսափեցնող կամ թատերական, սակայն վերջնահաշվում ` միշտ միևնույն: բանաձևը մարդուց խլում է նրա դեմքը` փոխարինելով վերացական անհատի քարե դիմագծերով, կանխանշված` մինչև աշխարհի վերջն ամբողջ հասարակարգին ծառայելու իբրև նմուշ: Ոճը, այդ մոտիվը, նախկին տարրերն անվերջորեն միահյուսելով նոր զուգորդում ներում, վերասերվում է խղճուկ կրկներգի:
Ժամանակն է վերջ տալու պաշտոնական արվեստի հետ , ստեղծագործությունը խառնելուն: Առաջինն ապրում է հավատալիքներով և հասարակության իդեալներով, երկրորդը` ենթարկվում բռնակալական իշխանության հրամաններին: Հզորագույն պետություններն ու կայսրությունները օթևան են եղել տարբեր գաղափարների և ձգտում ների` պոլիսի պաշտամունքին, քրիստոնեությանը, բուդդայականությանը, իսլամին: Սակայն անհեթեթ չէ գոթական կամ ռոմանական արվեստում պապական իշխանության պտուղը տեսնելը, իսկ Մատրայի քանդակներում` Կանիշկայի հիմնադրած կայսրության արտացոլանքը: Քաղաքական իշխանությունը գեղարվեստական հոսանքին կարող է ելք տալ, կիրառելի դարձնել, ինչ-որ դեպքերում` առաջ մղել: Իսկ մի բան, որն անկարող է անել, նրան կյանք տալն է: Ավելին, վաղ թե ուշ ամլացնում է արվեստագետին: Արվեստն իր արմատներով միշտ մտնում է այս կամ այն հասարակության լեզվի խորքերը, իսկ լեզուն առաջին հերթին և առավելագույնս աշխարհի որոշակի կերպ է: Պետությունն, ինչպես և արվեստը, ինքն է սնվել այդ լեզվով և ապրում է աշխարհի ա՞յդ կերպով: Պապական իշխանությո՞ւնը չի ծնել քրիստոնեությունը. ընդհակառակը, լիբերալ պետություն ստեղծել է բուրժուազիան, ոչ թե հակառակը:
Օրինակները կարելի է բազմապատկել: Եվ եթե նվաճողները, ասենք մուսուլմաններն Իսպանիայում, ժողովրդի վզին իրենց աշխարհի պատկերն են փաթաթում, այդ դեպքում օտար պետությունն ու նրա մշակույթն այդպես էլ մ նում են օտարամուտ ասպատակություն, քանի ժողովուրդը հարկ եղածի չափով չի յուրացրել կրոնական կամ քաղաքական այդ գաղափարը: Աշխարհի մասին նոր պատկերացումները պիտի սերտաճեն մաշված հավատալիքների և լեզվի բնահողում` միայն այդ դեպքում կհայտնվեն արվեստն ու գրականությունը, որոնց մեջ հասարակությունը կտեսնի իրեն: Ասել է թե` պետությունն ի զորու է տարածելու աշխարհի այս կամ այն պատկերը, տրորելով ուրիշներն ու արմատահան անելով երրորդների ծիլերը, բայց անկարող է պտուղ տալ` ծնել իր սեփական կերպարը: Նույնն է նաև արվեստի պարագայում` պետությո՞ւնը չի ստեղծում այն, այլ, ջանալով պահել իրեն մոտ, տրորում է, բայց առավել հաճախ, մտածելով օգտագործել, այլանդակում է, խեղում կամ դիմակի է վերածում: Իսկ Եգիպտոսի, ացտեկների, իսպանական բարոկկոյի արվեստը, Ֆրանսիայի (սահմանափակվենք լոկ այս հանրահայտ օրինակներով) մի՞թե չեն ժխտում ասվածը: Նրանց վերելքն սկսվում է հենց բացարձակ իշխանության արշալույսին: Պատահական չէ, որ նրանց փայլերում տեսնում են պետության հոյակերտությունը: Սակայն բավ է մի հպանցիկ հայացք` մոլորությունը ցնդում է:
Ինչպես ցանկացած ծիսահավատալիքային քաղաքակրթության մեջ, ացտեկների արվեստը պաշտամունքային էր: Ացտեկյան հասարակությունը գոյություն է ունեցել մթնշաղային և դրանով հանդերձ սրբազանության կուրացուցիչ մթնոլորտում: Ցանկացած գործողություն կրոնական իմաստ է ունեցել: Պետությունն ինքը կրոնի մարմնացում էր: Մոկտեսուման պարզապես առաջնորդ չէ, նա գերագույն քուրմն է: Պատերազմը ծեսերից մեկն է. խաղարկելով արևապաշտական միֆը, որտեղ զինված շիլուկոտլեմ Ուիցիոպոչտլին անպարտելի արև է, գլխատեց Կոյոլ շաուկին (լուսնի աստվածուհուն - Ծնթ. թարգմ.) և նրա չորս հարյուր աստղերին` սենսոնուիցնաուին:
Նմանապես` մարդկային ցանկացած ուրիշ գործունեություն: Քաղաքականությունն ու արվեստը, առևտուրն ու արհեստը, արտաքին հարաբերություններն ու ներընտանեկան կապերը` դրանք բոլորն իրենց արմատներով խրված են սրբազանության բնահողի մեջ: Հասարակական ու մասնավոր կյանքն այստեղ` միևնույն կենսահոսանքի երկու ափերն են, ոչ թե հատուկ աշխարհներ: Մահն ու ծնունդը, պատերազմի կամ տոնի խմբերթը կրոնական իրադարձություններ են: Ինչպե՞ս կարելի է ացտեկների արվեստն անվանել պետականացած կամ քաղաքականացած: Ո՞չ պետությունը, ո՞չ քաղաքականությունը դեռ չեն դարձել անկախ ուժեր, իշխանությունը չի պոկվել կրոնից ու մոգությունից: Եվ եթե ճշգրիտ լինենք, ացտեկների արվեստը ոչ թե պետական ձգտումներ է արտահայտել, այլ` կրոնական: Ինչ-որ մեկը սա կհամարի սովորական բառախաղ, քանի որ կրոնական հիմքը չէր սահմանափակում պետությանը, այլ` հակառակը, ամրապնդում էր նրա հզորությունը: Լիովին այդպես չէ. մի բան է` կրոնը, որը մարմ նավորված է պետության մեջ, ինչպես ացտեկների մոտ, և բոլորովին այլ բան` կրոնը, որն օգտագործվում է պետության կողմից, ինչպես Հռոմում: Տարբերությունն արմատական է, առանց դրա չի հասկացվի Կորտեսի հանդեպ ացտեկների վերաբերմունքը: Ավելին, ացտեկների բուն արվեստը, խիստն ասած, եղել է կրոն: Արձանները, բանաստեղծությունները կամ որմնանկարները չէին վերաբերում և ոչինչ չէին . դրանք մարմնացումներ էին, սրբազնության կենդանի կերպեր: Այլ խոսքով, մեքսիկական պետության բացարձակ, համընդհանուր միահեծան բնույթը որոշարկվում էր ոչ թե քաղաքականությամբ, այլ` կրոնով: Պետությունը պաշտամունք ային էր, առաջնորդը, ռազմիկը կամ շինականը մնում էին կրոնական հասկացություններ: Ձևերը, որոնք ընդունում էր և՛ ացտեկյան , և՛ , մտնում էին սրբազան լեզվի մեջ, որը հասկանալի էր բոլորին:
Համեմատենք ացտեկներին ու հռոմեացիներին: Սրբազան արվեստի և պաշտոնական արվեստի տարբերությունն ակնբախ է: Կայսրության արվեստը դեռ ոգեշնչվում է սրբազնությամբ: Բայց եթե անցումը նվիրական աշխարհակարգից դեպի աշխարհիկը, միֆից դեպի քաղաքականությունը անտիկ Հունաստանում կամ միջնադարի վերջին բնական գործընթաց էր, ապա հակառակ ճանապարհը բնական չես անվանի: Իրականում մեր առջև ոչ թե պաշտամունքային պետություն է, այլ` պետության պաշտամունք որպես այդպիսին: Օգոստոսը կամ Ներոնը, Մարկոս Ավրելիուսը կամ Կալիգուլան, են կամ . արարածներ, որոնցից, անշուշտ, վախենում են և աստվածացնում, բայց նրանք աստվածներ չեն: Բավ է հայացք նետես այն նմուշներին, որոնց մեջ նրանք ջանացել են իրենց հավերժացնել: Կայսերական արվեստը պաշտոնական արվեստ է: Վերգիլիոսը գնում էր Հոմերոսի և հնագույն հունականի ետևից, բայց հասկանում էր, որ աշխարհի նախածին միասնությունը պառակտված է ընդմիշտ: Դասական պոլիսների դաշինքներին, համագործակցությանն ու մրցակցությանը եկել է փոխարինելու մետրոպոլիաների պարսպապատված անապատը: Համայնքի կրոնին դուրս է մղում պետության պաշտամունքը, իսկ հնագույն բարեպաշտությունը հասարակական սրբատեղիների շուրջ Սոփոկլեսի ժամանակներից ի վեր փոխարինվել է փիլիսոփաների ինքնախորասուզմամբ: Համայնքային արարողությունը փոխակերպվել է պաշտոնական արարքի, ճշմարիտ կրոնական հավատը` մեկուսի հայեցողության, փիլիսոփայական և միստիկական աղանդները բազմանում էին աչքի առաջ: Օգոստոսի դարաշրջանի փայլը, ավելի ուշ` Անտոնիոսներինը` դրանք ընդամենը լոկ լույսի ճառագի ու դադարի ժամանակահատվածներ են: Ո՛չ փառաբանված բարեհաճությունը ոմանց, ո՛չ երկաթյա կամքը մյուսների, կոչվեին նրանք Օգոստոս կամ Տրայանոս, ի զորու չէին հարություն տալու մեռյալներին: Պաշտոնական հաստատակարգի տեսակը, հռոմեական արվեստը, նույնիսկ իր լավագույն և բարձրագույն նմուշներով, պալատական արվեստ էր, նախանշված` ընտրյալ փոքրամասնության համար: Այն ժամանակների բանաստեղծների դերը ճշգրիտ նկարագրում են Հորացիուսի տողերը.
Ատում եմ գաղտնիքներն իմ օտարող մարդկանց,
Խոնարհվեցեք լռին, ծառայք մուսաների,
Կուսանց և տղայոց համար եմ ես հյուսում
Մինչ այժմ չլսված բազում երգերն իմ...

Վերցնենք 16-17-րդ դարերի իսպանական գրականությունը: Ի՞նչն է նրան կապում ավստրիական միապետությանը: Գործնականորեն այն ժամանակվա գեղարվեստական գյուտերը պտուղն են միակ և եզակի պահի, երբ Իսպանիան իր դռները լայնորեն բացում է Վերածննդի առջև, ներծծում Էրազմի ներգործությունը և մյուսների հետ միասին ճանապարհ է հարթում դեպի նոր ժամանակներ (այստեղից` , Նեբրիխան, Գարսիլասոն, Վիվեսը, Վալդես եղբայրները եւ ուրիշներ): Ավելի ուշ շրջանի արվեստագետները, որոնք ըստ Վալբուեն Պրատի տերմինաբանության, պատկանում էին և , ընդդիմություն են կազմում` ի հեճուկս եվրոպական ճաշակի և կայսերական դարաշրջանի ` լոկ զարգացնելով այն ձգտում ներն ու ձևերը, որոնք Իսպանիան յուրացրել էր նախկինում: Սան-Խուանը հետևում է Գարսիլասոյին (հավանաբար, ոչ առանց միջամտության Սեբաստիան դե Կորդովայի ): Ֆրայ Լուիս դե Լեոնը իր պոեզիայում հղկում է Վերածննդի քերթողական տողը` փիլիսոփայության մեջ Պլատոնին միաձուլելով քրիստոնեությանը: Սերվանտեսը, միջակայքային ֆիգուր է, վանականների և աստվածաբանների հասարակության մեջ աշխարհիկ գրողի տիպար, , էլ չենք ասում նրա վրա իտալական մշակույթի ազդեցության և ազատ ապրելակերպի մասին: Պետությունն ու եկեղեցին վերաուղղորդում էին ու սահմանափակում այդ ձգտում ները, բայց կտրելով ճյուղերն ու քաղելով ոչ իրենց ծնած պտուղները: Եվ բավ է անդրադառնաս զուտ իսպանական երևույթին` իսպանական դրամային, որ դարաշրջանի պայմանականություններից նրա անկախությունը զարմացնի: Այսպիսով, ավստրիական միապետությունը չի ստեղծել իսպանական արվեստը, այլ, հակառակը, ուժերի ներածին չափով մեկուսացրել է երկիրը նոր ժամանակի ծնած ոգուց:
Ֆրանսիական օրինակները պակաս համոզիչ չեն. քաղաքական իշխանության կենտրոնացման և արվեստի ծաղկման միջև հանրահռչակ պատճառահետևանքային կապերը իրականում չկան: Ինչպես Իսպանիայի օրինակում, Լյուդովիկոս 14-րդի դասական ժամանակաշրջանը նախապատրաստվել է 16-րդ հարյուրամյակի փիլիսոփայական, կրոնական և կենսական չտեսնված եռանդով: Ռաբլեի և Մոնտենի ինտելեկտուալ շղթայազերծումը, լավագույն բանաստեղծների ինքնախորացումը` սկսած Մարլոյից, Սև դը Ժան Սպոնդից, Դեպորտից և Շասսինյեից, էլ չենք խոսում Դ-Օբինյեի և Ռոնսարի, Լուիզ Լաբեի սիրային քնարերգության և, այսպես կոչված, կանացի հմայքների զինանշանակիրների մասին, այս ամենը խոսում են ստեղծագործական ազատության, անմիջականության, ազատագրման մասին: Նման գծերով է աչքի զարնում ցանկացած այլ արվեստ, ավելին` հենց ինքը կ յանքը` այդ խորապես անձնական և ապստամբ դարի: Ի՞նչը կարող է հեռու լինել պաշտոնական ոճից, քան Վալուա դարաշրջանի արվեստը` մարմնավորված հորինվածք, զգայնություն, քմայք, պոռթկում, բռնկուն և կրթյալ հետաքրքրասիրություն: Այս ալիքը հասնում է մինչև 17-րդ հարյուրամյակ: Սակայն միապետությունն ամրապնդվում է, և ամեն ինչ փոխվում է: Հիմնադրվում է ակադեմիան: Այժմ բանաստեղծներին հսկում է ոչ միայն եկեղեցին, այլև դասախոսական ամբիոնի ետևում կանգնած պետությունը: Եվս մի քանի տարի, և ամլացման գործընթացը հասնում է իր գագաթնակետին` հռչակվում է Նանտյան էդիկտը, հաղթում են ճիզվիտները: Ահա թե որտեղ է շուրջ գժտությունների իսկական իմաստի բանալին և խոչուխութերը, որ բարձրացել էին Կոռնելի ճանապարհին, ահա թե որտեղից էին սկիզբ առնում Մոլիերի դժբախտությունն ու դառնությունները, լաֆոնթենյան մենությունը և, վերջապես, Ռասինի լռությունը` լռություն, որն առավել արժանի է, քան հոգեբանական պարզունակ հղում ներն են, և, ըստ իս, որն էլ դարձել է Ֆրանսիայում հոգևոր իրավիճակի խորհրդանիշ: Արվեստը չպիտի փնտրեր, այլ փախչեր ցանկացած վերին հովանավորչությունից, որը վաղ թե ուշ, իմաստուն ղեկավարման պատրվակով, ավարտվում է ստեղծագործության հաստատակարգմամբ: Արքա-արևի (Լյուդովիկոս XIV–ի, ծնթ. թարգմ.) պտղազրկեց Ֆրանսիան: Եվ ես հազիվ թե չափազանցնեմ, եթե ասեմ, որ 19-րդ դարի ռոմանտիզմը, ռեալիզմը և սիմվոլիզմը առաջացան հենց ոգու խորապես ժխտումից և կորուսյալ ազատամտության միջև կամուրջ նետելու փորձից:
Այժմ անդրադառնանք Հին Հունաստանին: Համայնքային արվեստն ազատ էր ու անմիջական: Ինչպե՞ս կարելի է աթենական պոլիսը կեսարների կայսրության, պապականության, բացարձակ միապետության կամ այժմյան ամբողջատիրական ռեժիմ ների հետ համեմատել: Աթենքում գերագույն իշխանությունը պատկանում էր քաղաքացիների ընդհանուր ժողովին, ոչ թե բանակն ու ոստիկանությունը ձեռքի տակ ունեցող չինովնիկների մի նեղ խմբի: Հասկանալի է, թե ինչ կրակոտությամբ են անտիկ ողբերգությունն ու կատակերգությունն անդրադարձել պոլիսի թեմային, իսկ Պլատոնը պահանջում էր հարցում: Կարդացեք ողբերգակներին, հատկապես Էվրիպիդեսին, կարդացեք Արիստոտելին և կհամոզվեք, թե որքան ազատ ու անկախ են եղել նրանք: Արտահայտման այդ ազատությունը հիմ նված է քաղաքական ազատության վրա: Ասեմ ավելին` հույների աշխարհատեսության կերպն իր արմատներով հասնում է պոլիսի վերնախավին և ազատությանը: Հազիվ թե ոչ այդ տարում հայտնված լինի, երբ Արիստոփանեսը բեմականացնում էր իր , նկատում է Բրուկհարդն իր մեջ, քաղաքական նոթերից հնագույնը` : Քաղաքական միտքն ու գեղարվեստական ստեղծագործությունը շնչում են նույն օդը: Նկարիչներն ու քանդակագործներն իրենց վրա վերցրած պարտավորությունների ու դրանց ապահովման սահմաններում օգտվում են բաց արձակ ազատությունից: Ի տարբերություն այսօրվանների, այն դարաշրջանի քաղաքական գործիչներին ողջամտությունը բավում էր` գեղարվեստական ոճի մեջ օրենսդրության չհավակնելու համար:
Հունական արվեստը` քաղաքային բանավեճերի հորձանուտում, չէ՞ որ հենց պոլիսի կառուցվածքը ենթադրում է, որ ամեն մի քաղաքացի հասարակական ցանկացած հարցի շուրջ ազատ արտահայտում է իր կարծիքը: Արվեստն այնտե՞ղ կարող է դառնալ քաղաքական ուժ, որտեղ քաղաքական կարծիքներ հայտնելու արգելք չկա, այլ կերպ ասած` ուր թագավորում է մտքի և խոսքի ազատությունը: Ա՞յդ, ոչ թե ներկայիս ստորացուցիչ իմաստով, Աթենքի արվեստն իրոք եղել է քաղաքական ուժ: Կարդացեք Արիստոփանեսի . այ թե հայացք է թշնամու հանդեպ, որը չի պղտորվել քարոզ չությունից: Բայց և իր համաքաղաքացիների վրա է ջղայնությունը թափում Արիստոփանեսը, դույզնինչ չզսպվելով, ծայրահեղությունները, որոնց նա հասնում է ծաղրուծանակն ի ցույց դնելով, անտիկ կատակերգության ցեղական գիծն է: Այն ժամանակվա արվեստի քաղաքական կռվազանությունը ազատության ծնունդ է: Եվ ոչ ոք, նկատեք, Սաֆոյին չի խարազանում այն բանի համար, որ նա գովերգում է սերը, ոչ թե համաքաղաքացին երի ճակատամարտերը` նման բանի կարող է հասնել միայն մեր աղանդավոր ու մեթոդական 20-րդ դարը:
Գոթիկան ո՞չ պապերը և ո՞չ էլ կայսրերն են ստեղծել, այլ` քաղաքային համայնքներն ու վանական ուխտերը: Նույն բանը կարող եմ ասել միջնադարյան այնպիսի ինտելեկտուալ մարմ նի մասին, ինչպիսին համալսարանն է: Այն և տաճարը ծնունդ են քաղաքային համակեցության: Մի անգամ չէ, որ ասվել է, թե տաճարների ուղղահայացը քրիստոնեական ոգու ձգտում ն է` այս աշխարհի սահմաններից այն կողմ: Ավելացնեմ, եթե սլացիկ ու կարծես թե երկնքին նպատակամիտված տաճարի ուղղվածությունը մարմ նավորում է միջնադարյան հասարակուՆթյան ոգին, ապա նրա կառուցվածքը փոխանցում է այդ հասարակության կազմությունը: Շինության մեջ ամեն բան իրոք որ միտված է վեր, դեպի երկինք, բայց միաժամանակ ապրում է սեփական, առանձին ու յուրակերպ կ յանքով, իսկ բազմակերպությունը չի աղճատում ամբողջի միասնականությունը: Տաճարի կառուցվածքը` հասարակության կենդանի մարմնացումն է, որտեղ միապետի և ֆեոդալի իշխանության հետ միասին միավորումների, դաշինքների, պակտերի և պայմանագրերի արևային համակարգության բարդագույն կառուցվածքում կազմավորվում են համայնքներ ու կորպորացիաներ: Հատկապես քաղաքային կոմունաների կամքի ազատ արտահայտումը, ոչ թե պապերի, կայսրերի հեղինակությունն է գոթիկային երկակի ձգտում հաղորդում: Մի կողմից` սլաքի նպատակամիտվ ածությունն է դեպի վեր, մյուս կողմից` ըստ հորիզոնականի ձգվածությունը, որն առանց կազմալուծելու, պահպանում ու լուսազօծում է Բարձրյալի արարած ցեղերի, ընտանիքների և անհատների ողջ բազմադիմությունը: Իսկ պապական արվեստի ծաղկումը համընկնում է բարոկկոյի դարաշրջանի հետ, նրա տիպական ներկայացուցիչը Բեռնինին է:
Այսպիսով, պետության և գեղարվեստական ստեղծագործության հարաբերությունները ցանկացած որոշակի դեպքում կախված են հասարակության բնույթից, որի հունի մեջ գոյակցում են այդ ուժերը: Բայց եթե ամբողջական խոսք պիտի ասվի, որքանով առհասարակ կարելի է ձևակերպել այդպիսի ընդգրկուն և հակասական ոլորտի արդ յունքները, մեր պատմական էքսկուրսը հաստատում է մի միտք. պետությունը ոչ միայն երբեք չի եղել արվեստում փոքրիշատե արժեքավոր որևէ բանի ստեղծող, այլև, ջանալով օգտագործել իր նպատակների համար, վերջիվերջո այն հասցրել է ցնորամտության և այլասերման: Ի պատասխան այս պայմանների, արվեստագետների մի խմբի կողմից, որը բացահայտ թե ծածուկ հակադրվում է պաշտոնականին և ընդհանուր լեզվի անկմանը, առաջ եկավ : Գոնգորան` Իսպանիայում, Սենեկան և Լուկիանոսը` Հռոմում, Մալարմեն` Երկրորդ կայսրության և Երրորդ հանրապետության ֆիլիստերների մեջ. արվեստագետների վարքի այնպիսի օրինակներ են, երբ մենության և ժամանակակիցների լսարանի հետ կապերը խզելու միջոցով նրանք հասնում են բարձրագույն ըմբռնման, որի մասին տողերիս հեղինակը կարող է երազել` հետնորդների ըմբռնմանը: Լոկ շնորհիվ նրանց ճիգերի, լեզուն փոշեցրիվ չլինելով ժարգոնի մեջ և չկարծրանալով բանաձևում, պահպանում է իր մտազգաստությունը և հասնում ինքնաճանաչման ու ազատության:
Նրանց հերմետիկությունը` չգոցված ընդմիշտ, բայց սիրով բաց է ամենքի առջև, ով համարձակ կգտնվի հաղթահարելու բառի խորդուբորդ և փշածածկ բերդապարսպի ալիքը. ես նրան կնմանեցնեի ցորենի հունդին: Նրանում ննջում է ապագան: Բանաստեղծների մահից հարյուրամյակներ անց նրանց խավարը բացապարզվում է լուսաճառագմամբ: Նրանց ներգործությունը կիրառելի չէ, բայց խորն է. նրանք, իմ հայացքում, ոչ այնքան բանաստեղծությունների հեղինակներ են, որքան ապագա հեղինակների հեղինակներ և արարիչներ: Զուր չէ, որ նրանց զինանշանին փյունիկն է, նուռը և էլևսինյան հասկը:

Թարգմանեց ՇԱՆԹ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ

Աղբյուրը՝ Օկտավիո Պաս

Մարիո Բենեդետտի. Մարդիկ, որոնք ինձ դուր են գալիս

0 comments
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք բաբախում են, որոնց հարկ չկա մղել ինչ-որ բանի, որոնց պետք չէ ասել, որ ինչ-որ բան անեն, որովհետև գիտեն, թե ինչ է պետք անել և հենց այդպես էլ անում են:

Մարդիկ, որոնք «մշակում են» են իրենց երազանքները, այնքան, մինչև որ այդ երազանքները տիրանում են իրենց իսկ իրականությանը: Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք ունակ են իրենց քայլերով իրենց վրա վերցնել հանգամանքները, մարդիկ, որոնք վտանգում են իրականն ու անիրականը երազի հետևից գնալու համար, որոնք իրենց թույլ են տալիս փախչել խելամիտ խորհուրդներից՝ լուծումները թողնելով Աստծո ձեռքերում:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք արդար են իրենց շրջապատող մարդկանց ու իրենք իրենց հետ, մարդիկ, որոնք շնորհակալություն են հայտնում նոր օրվան, իրենց կյանքում գոյություն ունեցող լավին, որոնք ամեն ժամն ապրում են լավ տրամադրությամբ՝ տալով իրենցից ամենալավը, որոնք շնորհակալ են ողջ լինելու համար, որ կարող են ժպիտներ նվիրել, ձեռք մեկնել և բարեհոգաբար օգնել՝ փոխարենը ոչինչ չպահանջելով:
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք կարող են կառուցողականորեն ու ուղիղ քննադատել ինձ՝ առանց ինձ ցավեցնելու և վիրավորելու:
Մարդիկ, որոնք չափի զգացում ունեն…
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք արդարության զգացում ունեն. նրանց կոչում եմ ընկերներ:
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք գիտակցում են երջանկության կարևորությունը և քարոզում են դա: Մարդիկ, որոնք կատակների միջոցով սովորեցնում են մեզ հումորով ընդունել կյանքը: Մարդիկ, որոնք երբեք չեն դադարում մանուկ լինել:
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք վարակում են իրենց էներգիայով: Ինձ դուր են գալիս պարզ ու անկեղծ մարդիկ՝ ունակ խելամիտ փաստերով հակադրվելու յուրաքանչյուրի որոշումներին:
Ինձ դուր են գալիս հավատարիմ ու համառ մարդիկ, որոնք չեն թուլանում, երբ փորձում են հասնել իրենց նպատակներին ու գաղափարներին:
Ինձ դուր են գալիս տեսակետ ունեցող մարդիկ, նրանք, որոնք չեն ամաչում գիտակցել, որ սխալվել են կամ որ ինչ-որ բան չգիտեն: Մարդիկ, որոնք իրենց սխալներն ընդունելիս, ջանում են նորից չկրկնել դրանք: Մարդիկ, որոնք պայքարում են ձախորդությունների դեմ: Մարդիկ, որոնք ելք են փնտրում:
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք ներքուստ են մտածում ու չափում, որոնք չեն արժևորում իրենց նմաններին հասարակական կաղապարով կամ թե ինչպես են նրանք փայլում: Մարդիկ, որոնք չեն դատվում ու թողնում, որ ուրիշները դատեն:
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք անհատականություն ունեն…
Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք ունակ են հասկանալու, որ մարդկային էության մեծագույն սխալը փորձելն է գլխից հանել այն, ինչը դուրս չի գալիս սրտից:
Զգայունությունը, քաջությունը, համերաշխությունը, բարությունը, հարգանքը, հանգստությունը, արժեքները, ուրախությունը, հնազանդությունը, հավատը, տակտը երջանկությունը, վստահությունը, հույսը, շնորհակալության զգացումը, իմաստությունը, երազանքները, զղջումը և սերը հիմքեր են՝ մարդ կոչվելու համար:
Այս տիպի մարդկանց հետ խոստանում եմ լինել կյանքիս մնացած օրերին, քանի որ նրանց իմ կողքին ունենալով՝ լավ եմ վարձատրվում:

 Թարգմանությունը` Մարինե Վարդանյանի

Օկտավիո Պաս. «Ներկա ժամանակի որոնումներում»

0 comments
1990 թվականի Նոբելյան ելույթը

Այս թռուցիկ ակնարկը ցույց է տալիս, որ, միանգամայն հավանական է, որ մենք գտնվում ենք մի պատմական շրջանի վերջում եւ նորի սկզբում: Դա վե՞րջն է, թե՞ նոր ժամանակի վերափոխումը: Դժվար է ասել: Համենայնդեպս, ուտոպիաների սնանկացումը մեծ բաց է թողել, եւ ոչ այն երկրներում, ուր այդ գաղափարախոսությունը փորձություններ է ապրել ու խորտակվել, այլ այնտեղ, ուր շատերն էին այն ողջունում` այնքան հույսով ու բերկրանքով: Պատմության մեջ առաջին անգամ մարդիկ հոգեւոր թուխպ ապրեցին, չէ՞ որ նախկինում նրանք ապրում էին ստվերի ներքո կրոնական ու քաղաքական համակարգերի, որ միաժամանակ ճնշում եւ մխիթարում էին: Հասարակություններն ապրում են պատմության մեջ, բայց նրանք բոլորը ղեկավարվում եւ ներշնչվում են մետապատմական գաղափարների ու հավատալիքների միագումարով: Մեր հասարակությունն առաջինն է, որ պատրաստվում է ապրելու առանց մետապատմական վարդապետության, քանզի մեր կրոնական, փիլիսոփայական, էթիկական եւ գեղագիտական արժեքները կոլեկտիվ չեն, այլ մասնավոր: Դա խիզախ փորձ է: Այժմ մենք չենք կարող ասել, թե ինչի կհանգեցնեն գաղափարների, գործողությունների եւ հավատալիքների սեփակաշնորհման հետ կապված բախումները, եւ արդյո՞ք դա չի հանգեցնի ողջ հասարակական կացութաձեւի խորտակմանը: Մարդկանց կարող է դարձյալ համակել կրոնական մոլագարությունն ու ազգայնական մոլեռանդությունը: Սարսափելի կլիներ, եթե վերացական գաղափարախոսության կուռքի անկումը նշանակեր հանգած ցեղային, աղանդավորական եւ կրոնական կրքերի վերածնունդը: Դժբախտաբար, կան տագնապալի նախանշաններ:

Մայրամուտը գաղափարախոսությունների, որոնք ես մետապատմական կոչեցի, այն գաղափարախոսությունների, որ պատմությանը վերագրում էին որոշակի ուղղություն եւ ավարտ, ենթադրում է լռելյայն հրաժարում գլոբալ լուծումների հավակնություններից: Մենք ավելի ու ավելի ենք հակվում այն բանին (եւ դա ողջախոհությունից զուրկ չէ), որպեսզի սահմանափակ միջոցներով կոնկրետ խնդիրներ լուծենք: Ավելի ողջամիտ կլիներ ապագային ցուցումներ չտալ, թե ինչպիսին նա պետք է լինի: Բայց եւ ներկան` դա ոչ միայն այսրոպեական պահանջների մասին հոգ տանելն է, այն նաեւ մեզնից պահանջում է խստություն եւ լայնախոհություն: Վաղուց ի վեր ես հավատում եմ, եւ հաստատապես հավատում եմ, որ գալիքի մայրամուտը վերադարձնում է ներկայի գալուստը: Սակայն մտածել այսօրը` կնշանակի, ամենից առաջ, դրա հանդեպ քննադատական դիրք գրավել: Օրինակ, մրցակցի բացակայությամբ հաղթանակը` սոսկ հաճույքի աղբյուր չէ: Շուկան` ազդեցիկ մեխանիզմ է, բայց, ինչպես եւ բոլոր մեխանիզմները, այն խիղճ չունի, եւ գթասրտությունն էլ խորթ է նրան: Հարկ է փնտրել այն հասարակություն ներմուծելու այնպիսի միջոց, որպեսզի այն գործի հասարակական դաշինքի հիմքի վրա եւ չհակասի արդարության եւ հավասարության գաղափարին: Զարգացած դեմոկրատական հասարակությունները նախանձելի ծաղկման հասան, եւ այդ ամենը` առատության կղզիներ են համաշխարհային աղքատության օվկիանոսում: Շուկայի թեման անմիջական կապ ունի միջավայրի հետ: Վարակված են ոչ միայն օդը, գետերն ու անտառները, այլ նաեւ հոգիները: Ավելի շատ արտադրելու մոլագարական կրքով բռնված հասարակությունը ձգտում է գաղափարները, զգացմունքները, արվեստը, ընկերությունը եւ հենց մարդկանց վերածել սպառման օբյեկտների: Ամեն ինչ իր է դառնում, որ գնվում է, օգտագործվում եւ աղբահոր նետվում: Ոչ մի հասարակություն այնքան աղբ չի արտադրում, որքան մերը: Առարկայական եւ հոգեւոր աղբ:

Խորհրդածությունն այսօրվա մասին չի ենթադրում ոչ հրաժարում գալիքից, ոչ էլ անցյալի մոռացում, ներկան բոլոր երեք ժամանակների հանդիպավայրն է: Եվ չարժե դա շփոթել մակերեսային հեդոնիզմի հետ: Հաճույքի ծառը աճում է ոչ անցյալում եւ ոչ էլ ապագայում, այլ այն բանում, որ հիմա է: Եվ մահը նույնպես ներկայի պտուղն է: Դրանից չես փախչի, նա կյանքի մի մասն է: Արժանավոր կյանքն արժանավոր մահ է պահանջում: Եվ մենք պետք է սովորենք նայել մահվան դեմքին: Փոխնիփոխ շլացուցիչ ու մռայլ կյանքը` ոլորտ է, ուր միաձուլվում են արարքն ու հայեցումը: Եվ, ճիշտ այնպես, ինչպես մեզ մոտ կային անցյալի եւ ապագայի, հավերժության եւ ոչնչի փիլիսոփայություններ, վաղը մենք կգտնենք ներկայի փիլիսոփայությունը: Եվ բանաստեղծական փորձը կլինի այդ փիլիսոփայության հիմքերից մեկը: Ի՞նչ գիտենք մենք ներկայի մասին: Ոչինչ կամ համարյա թե ոչինչ: Բայց ահա բանաստեղծները, նրանք ինչ-որ բան գիտեն. ներկան` դա այստեղ կեցածն է, դա գոյության ակունքն է:

Արդիականության որոնումների իմ ճամփորդություններում ես շատ եմ մոլորվել եւ շատ անգամ էլ գտել եմ ճանապարհը: Ես վերադառնում էի իմ ակունքներին եւ հայտնաբերեցի, որ արդիականությունը դրսում չէ, այլ` մեր ներսում: Որ այսօր այն եւ ամենավաղնջական հնությունն է, եւ, միաժամանակ` աշխարհի սկիզբն ու վաղը, այն հազար տարեկան է, եւ այն նոր է գտնվել: Նա խոսում է նաուա ցեղի լեզվով, նկարում է 9-րդ դարի չինական հիերոգլիֆները եւ հայտնվում է հեռուստացույցի էկրանին: Միամբողջական, հենց նոր պեղված ներկան, թոթափելով դարերի փոշին, ժպտում եւ հանկարծ պոկվում եւ անհետում է պատուհանից անդին: Բոլոր ժամանակներն ու կենումները միաձուլվում են, արդիականությունը խզում է կապերը մոտակա անցյալի հետ, բացառապես հանուն այն բանի, որպեսզի վերագտնի հազարամյա անցյալը եւ նեոլիթական պտղաբերության աստվածուհու քանդակը դարձնի մեր ժամանակակիցը: Մենք ընկնում ենք արդիականության ետեւից, սակայն այն փոխում է դեմքը, եւ այն չես կարող որսալ: Յուրաքանչյուր հանդիպում ավարտվում է փախուստով, արդիականությունը միշտ խույս է տալիս: Գրկում ես, եւ այն ցրվում է` չքվելով, հանց հոգոց: Ակնթարթ` այդպես է կոչվում թռչունը, որ ճախրում է ամենուր եւ որը ոչ մի տեղ չկա: Ուզում ես նրան ողջ որսալ, բայց նա բացում է թեւերը եւ կորչում է օդում, ցրվելով մի բուռ հանգով: Եվ դատարկաձեռն ես մնում: Սակայն, երբ բացվում են դարպասներն իմացության, այնտեղ հայտնվում է մի այլ ժամանակ, այն, որը մենք փնտրում ենք, չիմանալով, թե ինչ է դա` ներկան, այստեղ կեցածը, այստեղ գոյողը:

Թարգմանությունը՝ Վարդան ՖԵՐԵՇԵԹՅԱՆԻ

Wednesday, June 11, 2014

Խորխե Լուիզ Բորխես | Վտանգի մեջ ապրողը

0 comments
Վտանգի մեջ ապրողը

Սեր է սա: Ես պետք է թաքնվեմ կամ փախչեմ:
Բանտի պատերը նրա, ասես մղձավանջում, բարձրանում, աճում են: Դիմակը գեղեցկության
փոխվել է, բայց, ինչպես միշտ, մնացել է միակը: Ինչպիսի՞
ծառայություն կմատուցեն ինձ հիմա թալիսմաններն այս`
պարապմունքը գիտությամբ, անորոշ գիտելիքը եւ իմացությունն այն բառերի, որոնցով
խստաշունչ Հյուսիսը իր ծովերն ու սրերը երգեց, հանդարտ ընկերությունը,
ցուցասրահները Գրադարանի, առօրեական իրերը, սովորույթները, մորս
սերը պատանեկան, մարտաշունչ ստվերները մեռելների,
անժամանակայնությունը գիշերվա ու քնի համը:
Լինել քեզ հետ, թե չլինել քեզ հետ. սա է ժամանակի իմ չափումը:
Սափորն արդեն բերնեբերան լցված է աղբյուրով, տղամարդն արդեն հասու է
թռչունի ձայնին, բոլոր նրանք, ովքեր նայեցին լուսամուտների միջով, կուրացել են արդեն,
բայց մութը նրանց չբերեց խաղաղություն:
Ես գիտեմ՝ սեր է սա. տանջալի կարոտ ու թեթեւացում այն բանից,
որ լսում եմ քո ձայնը, սպասում ու հիշողություն, ապրել շարունակելու սարսափ:
Սեր է սա՝ իր առասպելներով, իր մանր ու անօգուտ հրաշքներով:
Ահա անկյունը, որից այնկողմ չեմ համարձակվում անցնել:
Զինված հորդաներն ինձ են մոտենում:
(Բնակվելու այս տեղն անիրական է, նա չի նկատում այն):
Կնոջ անունը մատնում է ինձ:
Կինը ցավում է ողջ մարմնով իմ:



Այն, ինչ պատկանում է մեզ

Մենք սիրում ենք այն, ինչ երբեք չենք իմանա, այն, ինչը կորսված է.
Թաղամասերը, որ արվարձաններ են եղել,
Հնությունները, որոնք մեզ հիասթափեցնելու ուժ չունեն արդեն,
քանզի դառել են փայլուն առասպելներ,
Շոպենհաուերի վեց հատորները,
որոնք միշտ կիսատ ընթերցված կմնան,
Դոն Քիշոտի երկրորդ մասը՝ հիշողությամբ, չբացելով,
Արեւելքը, որն անկասկած գոյություն չունի աֆղանացու,
պարսիկի ու թուրքի համար,
Մեր նախնիներին, ում հետ քառորդ ժամ անգամ
չէինք կարողանա խոսել,
Հիշողության փոփոխուն պատկերները՝
մոռացումից հյուսված,
Լեզուները, որոնք մենք հազիվ ենք հասկանում,
Լատիներեն կամ սաքսոներեն բանաստեղծությունը,
որ կրկնում ենք սովորույթով,
Ընկերներին՝ անկարող դավաճանելու մեզ,
որովհետեւ մեռած են արդեն,
Շեքսպիրի անսահման անունը,
Կնոջը, ով մեր կողքին էր, իսկ հիմա այնքան հեռու,
Շախմատն ու հանրահաշիվը, որոնք ես չգիտեմ:

Թարգմանությունը ռուսերենից (իսպաներենի համադրությամբ)` Մարիաննա Վարդանյանի և Աննա Դավթյանի
Աղբյուրը` Գրանիշ

Tuesday, June 10, 2014

Հայերեն երգեր կատարող թուրք երգչուհին հայտարարել է, որ բոլոր հայերն իր բարեկամներն են

0 comments
Թուրք հայտնի երգչուհի Սեզեն Աքսուն հերթական համերգի ժամանակ հայտարարել է, որ բոլոր հայերն իր բարեկամներն են։

Թուրքական Mansettv.com-ի փոխանցմամբ՝ թուրք հայտնի երգչուհի Սեզեն Աքսուն համերգի ժամանակ հանդիսատեսի հետ կիսվել է իր սիրո պատմությամբ եւ հիշել իր սիրեցյալ հայազգի Օնո Թունչին՝ (Հովաննես Թունջբոյաջյան՝ Արտո Թունջբոյաջյանի եղբայրը-խմբ՝) մեկ անգամ եւս հարգելով նրա հիշատակը։

Սեզեն Աքսուն, դիմելով հանդիսատեսին, ասել է. «Գիտեք, ես 10 տարի Օնոյի հարսն եմ եղել։ Այդ պատճառով աշխարհի բոլոր հայերն իմ բարեկամներն են»։ Այս խոսքերից հետո դահլիճը պայթել է բուռն ծափահարություններից։

Նշենք, որ Օնո Թունչը 1996-ի հունվարի 14-ին մասնավոր օդանավով Բուրսայից Յալովա վերադառնալու ժամանակ վթարի էր ենթարկվել եւ զոհվել:

Սեզեն Աքսուն իր երգացանկում ունի բազմաթիվ հայկական երգեր եւ շատ անգամ կատարել է դրանք տարբեր բեմերում։

Tuesday, June 3, 2014

Թուրք բանաստեղծ. Խիղճը կարող է զարգանալ կարեկցանքի միջոցով

0 comments
«Paper Boats of Poetry» կայքը տպագրել է թուրք բանաստեղծ Սերքան Էնգինի` (Serkan Engin) հեղինակած հոդվածը Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ:

«Ես հավատում եմ, որ Հայաստանի և Թուրքիայի երիտասարդությունը համընդհանուր պայքարի միջոցով կարող է ոչնչացնել ատելությունը:

Ես փորձում եմ Հայոց ցեղասպանության մասին իմ հոդվածների միջոցով իրազեկությունը բարձրացնել հատկապես թուրք երիտասարդության շրջանում, ինչպես նաև փորձում եմ տեղեկացնել այլ ցեղասպանությունների մասին, որոնք իրականացրել են մեր թուրք նախնիները, որպեսզի նման սարսափելի հանցագործություններ էլ երբեք տեղի չունենան:

Ես փորձում եմ փոխել Թուրքիայիում հայերի և հույների հարցում սխալ ընկալումը, որը հիմնված է պաշտոնական սուտ գաղափարախոսության վրա: Ես փորձում եմ թուրք երիտասարդությանը ցույց տալ մեր պատմության սարասփելի իրողությունը:

Ես հավատում եմ, որ միայն խիղճը կարող է փրկել աշխարհը, ոչ թե մեծ գաղափարները, մեծ առաջնորդները, շատ փողը, շատ զենքերը, քանի որ ոչ մի խիստ օրենք չի կարող ավելի հզոր լինել քան խիղճը: Խիղճը կարող է զարգանալ կարեկցանքի միջոցով, իսկ կարեկցանքն էլ սկսվում է այլ մարդկանց ցավը ճանաչելուց: Մենք բոլորս պետք է կարեկցանքի զգացումը զարգացնենք բոլոր այն մարդկանց հանդեպ, ովքեր տառապում են ճնշվածությունից, անտեսումից, շահագործումից, չարաշահումից:

Ես հանուն մարդկության և մարդկային խղճի  ներողություն եմ խնդրում ոչ միայն հայերից, ասորիներից, Պոնտոսի հույներից ցեղասպանությունների համար, այլև ներողություն եմ խնդրում Ռուանդայի, Բոսնիայի, Կամբոջայի, Դարֆուրի Հոլոքոստի և այլ սարսափելի ցեղասպանությունների համար, որոնք իրականացվել են անխիղճ ոճրագործների կողմից»,-գրել է վերջինս:
 
© 2013 Հեռադիտակ | Designed by Making Different | Provided by All Tech Buzz | Powered by Blogger | Edited By Logic