Thursday, October 9, 2014

Անասնաֆերմա. տրագիկոմեդիա

0 comments
Ներկայացնում է Վահե Պապոյանը,
Ավագ դպրոց-վարժարանի 11-րդ դասարան:

Ինչո՞ւ «տրագիկոմեդիա»,  սկսեմ բացատրել սկզբից: Ով կարդացել է Ջորջ Օրվելի «Անասնաֆերման» վիպակը, ինձ լավ կհասկանա : Սկզբում, երբ կարդացի մի քանի էջ, կարդում էի անլրջությամբ, անընդհատ ծիծաղում էի տեղի ունեցող դեպքերի վրա:
Ինչպե՞ս կարող էին կենդանիները խոսել, հրավիրել ժողովներ, որոշել ապստամբություն կազմակերպել, վռնդելի րենց տիրոջը: Խոստովանում եմ, որ սկզբում հիասթափվեցի: Ես մտածում էի, որ Ջորջ Օրվելը լուրջ գրող է, և կարդալով այնպիսի անիրական  (որոնք ավելի իրական էին, քան ես մտածում էի)  դեպքերի ու  երևույթների մասին պատմությունը, ես ստիպված եղա սկզբի մի էջը կարդալ երկու անգամ` չհավատալով այդպիսի  նախաբանի: Հեղինակը այնպես էր ներկայացնում կենդանիներին, ասես դրանք մարդկային կերպարներ էին (դա այդպես էլ կար): Ինչևէ, երբ եղավ ապստամբությունը և կենդանիները վռնդեցին իրենց տիրոջը, ես հասկաց, որ ամեն ինչ ավելի լուրջ է, քան մտածում եմ: Այնուհետև, նրանք ստեղծեցին իրենց  պատվիրանները: Ընդհանուր իմաստն այն էր, որ բոլոր երկոտանիները թշնամի են, բոլոր չորքոտանիները՝  բարեկամ: Երբ արդեն կենդանիները սկսել էին աշխատել, զարգացնել իրենց անասնաֆերման, ամեն ինչ այնքան իրական դարձավ, որ ես սկսեցի երկրպագել նրանց ֆերման և ցանկանում էի, որ նրանք ավելի շուտ ու ավելի շատ հզորանային, քան կարող էին: Բայց իրականությունը այլ էր: «Անասնաֆերմայում» տիրում էր «համերաշխություն», բոլորն աշխատում էին ուժերի գերագույն լարումով: Այնտեղ չկար ոչ մի կենդանու գերակայություն մյուսի հանդեպ, ինչպես մարդկանց մոտ է: Ճիշտ է, այնտեղ կային կենդանիներ, որոնք ավելի շատ տառեր գիտեին, քան մնացածը, բայց բոլորը լրացնում էին մեկը մյուսին, կարծես թե ամեն ինչ լավ էր, նույնիսկ նրանք սկսել էին այլ երգեր հորինել, ցանկանում էին ավելի ընդարձակել ապստամբությունը: Բայց ցանկությունը մի բան է, իրականությունը այլ բան: Այն «խելացիները», որոնք սկզբում հավասար էին մնացածին, սկսեցին չարաշահել իրենց դիրքերը: Մեր օրերում էլ այդպիսի մարդիկ շատ եմ, սակայն խելացիության առումով այդքան էլ վստահ չեմ:
 Կային երկու խոզեր, որոնք կառավարում էին ապստամբությունը և որոշում մնացածի գործունեությունները: Ես մտածում էի, բայց ինչո՞ւ են հենց խոզերըմ մացածից խելացի, իսկ հետո հասկացա:
Ինչպես լինում է մեր հասրակությունում՝ մեկը փորում է մյուսի ոտքի տակը, այդպես եղավ նաև անասնաֆերմայում: Ինչպես կարող է մի տեղում լինել երկու արդեն կառավարիչ (նախագահ): Իհարկե չի կարող, նրանցից յուրաքանչյուր պնդում էր հաջորդող աշխատանքների իր ծրագրերը: Բայց երբ մի անգամ իր ծրագրով հաղթում է Ձնագնդի անունով խոզը, Նապոլեոն անունով խոզը, այլ ելք չունենալով, դուրս է հանում իր թաքցրած զենքը, այս դեպքում շների ձագերը, որոնց նա վերցրել և մեծացրել էր, որոնք արդեն մեծ գամփռներ էին: Նրանք հարձակվեցին Ձնագնդու վրա և վռնդեցին անասնաֆերմայից: Ձնագնդին հազիվհազ դուրս պրծավ նրանց ճանկերց և փախավ: Սկզբում խառնաշփոթ էր մնացածի մոտ, ինչպես նաև ինձ մոտ, ես կորցնում էի իմ երազած անասնաֆերման: Նրանք նույնիսկ ցանկացան խոսել, սակայն Նապոլեոնի ելույթից և շների գռմռոցից հետո, որոնցից սարսռում էին կենդանիները, այլ ելք չունենոլով,  հավատացին Նապոլեոնի ստերին, թե իբրև Ձնագնդին դավաճան էր, նա գողացել էր իր ծրագիրը:

Մոռացել էի ասել, որ մինչև այդ եղել էր մարդկանց վերադարձը՝ Գոմի ճակատամարտը, բայց կենդանինրը կարողացել էին վռնդել մարդկանց: Այդ ճակատամարտում կռվել էր նաև Ձնագնդին ,նույնիսկ վնասվածք ստացել, իսկ Նապոլեոնը ներկայացրեց , թե իբրը նա եղել է դավաճան այդ ճակատամարտում, մարդկանց կողմից է եղել և հարձակվելուց էլ գոռացել է ոչ թե «կեցցե' անասնաֆերման» ,այլ «մարդկությունը»:

Այս ամենից հետո կենդանիները ապրում էին իրենք իրենց մեջ փսփսալով, սակայն վախից չէին կարողանում այդ մասին ասել Նապոլեոնին: Ամեն ինչ այնքան էլ վատ չէր: ճիշտ է , կային տարբերություններ, սակայն Նապոլեոնը այնքան էլ վատ չէր կառավարում (շների օգնությամբ): Գնալով վիճակը վատանում է. Նապոլեոնն ուներ ամեն ինչ գերիշխանությունն ամբողջությամբ իր ձեռքը վերցնելու համար: Նրա փառքը տարածում էր Զռանը, որի անունը պատահական չի ընտրված, մեր հասրակությունում ևս կան այդպիսինները: Լավ, չխորանամ, անցնեմ առաջ : Նա ասում էր, որ Նապոլեոնը շատ է մտածում ձեր մասին, ամեն ինչ անում է ընդհանուր շահերից ելնելով: Իհարկե, դա այդպես չէր, ամեն ինչ իրականում շատ վատացել էր: Բոլոր 7 պատվիաններին ավելացվել էին կետեր, որոնք, իհարկե, ձեռք էին տալիս Նապոլեոնին, և նա արդեն կարողանում  էր քնել անկողնում, կարողանում էր օգտվել խմիչքից, հագնում էր մարդկային շորեր, նույնիսկ դավաճանության համար սպանեց 40 -ից ավել կենդանիներ, որը նույնպես արգելված էր պատվիրանով: Պատվիրանի կողքին ավելացրել էին չի սպանի առանց պատճառի, իսկ կենդանիները կարդում էին և, ուրիշ ելք չունենալով , կասկածում իրենց հիշողության վրա: Ինչպես տեսնում եք այնտեղ կային մեր հասրակությունում գտնվող մարդկային, այո՛, արդեն մարդկային կերպարներ՝կար կառավարիչ, նրա խոսքը տարածողը՝  Զռանը, որը այնքան տհաճ էր ինձ համար: Սա այն դեպքն է, երբ մտածում եմ, որ մեկի անունը Զռան լինի, ինքն ինչ կլինի: Նորից տաքացա , լավ , շարունակեմ: Կային կերպարներ, որոնք ինչ էլ պատահեր կրկնում էին նույն նախադասությունը.«Նապոլեոնը միշտ ճիշտ է»: Կային նաև կենդանիներ, որոնք ցանկանում էին խոսել, հասկանում էին, թե իրականում ինչ է տեղի ունենում, սակայն անկարող էին: Հիշենք, որ Նապոլեոնը ման էր գալիս թիկնապաներով, և արդեն ևրևում էր երկու ամիսը մեկ, որը հետո ավելի կրճատվեց, նրա խոսքը տարածում էր Զռանը: Կենդանինը անընդհատ աշխատում էին և ավելի քիչ էին ուտում, քան այն ժամանակ, սակայն Զռանը ներկայացնում էր մի ցուցակ , որի մեջ կային թվեր, և նա ապացուցում էր, որ նրանք հիմա մի քանի անգամ ավելի շատ են ուտում , քան այն ժամանակ, իսկ կենդանիները, չունենալով ոչ մի ապացույց, լռում էին: Հորինվել էին տարբեր երգեր նվիրված Նապոլեոնին, արգելվել էր  «Անգլիայի գազաններ» երգը, որը այն ժամանակ բոլորն էին երգում, ամեն ինչ ասոցացվում էր Նապոլեոն անվան հետ: Երբ թերություններ էին լինում, դա ևս լուծում ուներ, բացատրվում էր Ձնագնդի անվան հետ, իբր նա եկել և ցանկացել է վատություն անել: Ամեն ինչ այնքան էր վատացել, որ ես նույնիսկ ցանկանում էի, որ մարդիկ հետ գրավեին անասնաֆերման, ես նույնիսկ Նապոլեոնին նմանեցրեցի Հիտլերին, բայց հասկացա, որ այդքան հեռու գնալու կարիք չկա:

Անասունների համար միակ լավ բանը թոշակի գնալն էր, ամեն մի կենդանու համար նշանակված էր տարիք, երբ նա գնալու էր թոշակի, այլևս չէր աշխատելու, շատանալու էր նրա ուտելիքը: Դմբուզ անունով ձին , որը 11 տարեկան էր և նրան մի քանի օր էր մնացել, որ դառնար 12 տարեկան և անցներ թոշակի, մնացածից ավելի շատ էր աշխատում հողմաղացի կառուցման համար: Երբ մյուսները հանգստանում էին, նա աշխատում էր: Ձին նաև ասել, որ իրեն առավոտյան բոլորից մեկ ժամ շուտարթնացնեն, որպեսզի աշխատի, ասում էր՝ մինչև թոշակի անցնելը գոնե տեսնի հողմաղացը: Բայց մի օր երկար աշխատելուց թուլացել և ընկել էր: Բոլոր կենդանիները հավաքվեցի, օգնեցին, վեր հանեցին և լուր հասցրեցին Նապոլեոնին կատարվածի մասին, իսկ Նապոլեոնն ասաց, որ կտանի նրան բժշկի մոտ, որտեղ ձիուն կբուժեն, բայց կենդանիներն այնքան էլ համաձայն չէին Դմբուզին մարդկանց ձեռքը հանձնելու մտքի հետ: Ասեմ նաև, որ Նապոլեոնը այնքան պայմանագրեր ուներ մարդկանց հետ կնքած, որ անասնաֆերման բարգավաճում էր, բայց միայն իր ապրելակերպի համար, ոչ ստրուկների: Նապոլենոը հավաստիացրեց, որ ամեն ինչ լավ կլինի, նրան լավ կբուժեն և նա կվերականգնվի: Իսկ Դմբուզն ասում է, որ չի փոշմանել կատարվածի համար, եթե լավ առողջանա, դեռ 5 տարի էլ կապրի: Եկավ ավտոմեքենան և նրան դրեցին բեռնատարը, արդեն քշում էին, երբ կենդանիներից մեկն ասաց, որ կարդան, թե ինչ է գրված ավտոմեքենայի վրա: Եվ չհամբերելով կարդաց ինքը . «Ալֆրեդ Սիմոնդզ. ձի քերթող և սոսինձ եփող: Կաշվի և աղացած ոսկորների առևտուր»:

-Մի՞թե չեք հասկանում ,- բղավեց,-Դմբուզին տանում են քերթեն,-և այդ նույն պահին բեռնատրը շարժվեց:

Անասունները բղավելով վազում էին ավտոմեքենայի հետևից, գոռալով՝ Դմբո՛ւզ, դուրս արի ,քեզ տանում են սպանեն: Նրանք հուսահատ նայում էին, հանկարծ տեսան՝ Դմբուզը ետևի երկու ոտքով հարվածում է դռներին, սակայն, երկու հարված տալուց հետո այլևս իր մեջ ուժ չգտնելով, գլուխն իջեցրեց և ընկավ, իսկ կենդանիները մինչև կհասկանային, որ կարելի է դարպասները փակել, բեռնատարն արդեն հեռացել էր: Մի քանի օր հետո եկավ Զռանը և ասաց, որ վատ լուր ունի հայտնելու՝ Դմբուզը մահացել է, և ասաց, որ ինքն իմացել է, թե ինչ է կատարվել նրան տանելու օրը:

-Ինչպե՞ս կարող էիք այդպիսի բան մտածել, մեքենայի վրա այդպիսի բան է գրված եղել, քանի որ նա նոր է առել ավտոմեքենան քերթողից:

Ասաց, որ ինքը ներկա է եղել այն վերջին րոպեներին, երբ Դմբուզը մահանում էր: Դմբուզը ասաց , որ չի փոշմանե լ, որ այսպես ստացվեց, միայն կուզեր ներկա լինել հողմաղացի կառուցմանը, իսկ կենդանիները հավատացին և ուրախացան, որ Դմբուզը վերջին վայրկյանները երջանիկ է եղել, և նրան լավ են պահել:

Այո՛, իրականում այնքան ծիծաղելի է,երբ կարդում ես «Անասնաֆերման»: Գրքի դրվագներից միշտ առաջս էր գալիս մեր այսօրվա հասարակությունը: Այս դրվագից միանգամից հիշեցի կենսաթոշակային պահումները, որոնք վերդարձնելու են մեզ, երբ լրանա մեր թոշակի տարիքը, տեսանք ինչ եղավ Դմբուզի հետ երբ լռացավ նրա թոշակի տարիքը, գոհ ենք, շնորհակալ ենք, բայց մի բան չկարողացանք անենք, փոխեցին անունը ու մնաց: Այսպիսի բան չկա, չեք պատկերացնի ինչպես եմ նյարդայնացած:  Մի՞թե մենք պետք է հավատանք Զռանի ասածներին, այդպես չեմ կարծում:

Ացնենք առաջ, հա՛, մոռացել էի, Նապոլեոնը իր նմանների էր ունեցել և կենդանիներն արդեն նրանց համար դպրոց էին կառուցում: Մի օր տեսնում են, որ Նապոլեոնը երկու ոտքի վրա դուրս է գալիս տնից, իսկ նրա ետևից մյուս խոզերը: Ճիշտ է, դեռ լավ չէին քայլում երկու ոտքի վրա, բայց ժամանակ էր պետք: Ավելացվել էր մի նոր առաջնաբան՝ չորս ոտք լավ, երկու ոտք՝ ավելի լավ: Ցուցանակին մնացել էր ընդամենը մեկ պատվիրան ՝ բոլոր անասունները հավասար են, սակայն որոշ անասուններ ավելի հավասար են, քան մյուսները: Հետաքրքիր ոճ, հուսով եմ՝ ճանաչեցիք ոճը: Կենդանիներից ոմանք արդեն մահացել էին, մնացել էին որոշները, եկել էին աշխատող այլ կենդանիներ, սակայ հին կենդանիները, տեսնելով այդ ամենը, չէին  հավատում իրենց տեսածին: Խոզերն արդեն ման էին գալիս մտրակներով, օգտվում էին հեռախոսից, Նապոլեոնը զբոսնում էր ծխամորճը բերանին:

Մեկ շաբաթ անց հարևան ֆերմայի պատվիրակությունը հրավիրված էր ստուգայցի, նրանք նստեցին մի սեղանի շուրջ, սկսեցին խոսել, կատակել. նստած էին խոզերը և մարդիկ, իսկ մնացած կենդանիները նայում էին պատուհանից: Կենացներ էին ասում, խմում, նշում անասնաֆերմայի բարգավաճման կենացը: Նապոլեոնը նշեց, որ Անասնաֆերմա անունը վերանում է և մտցվում է Մենըր ֆերմա անունը: Ծեր երեքնուկի աչքերը դառնում էին մեկից մյուսին: Ոմանք հինգ կզակ ունեին, ոմանք չորս, ոմանք երեք: Սկսվեց ընդհատված թղթախաղը , և անասունները հեռացան: Հազիվ էին նրանք մի քսան քայլ հեռացել, երբ տնից լսեցին սոսկալի աղաղակներ, կենդանիները մոտեցան պատուհանին, ներսում վեճ էր բռնկվել, բոլորը գոռում էին, գազազած ինչ- որ բան էին հերքում, խփում սեղանին ու կասկածոտ հայացքներ փոխանակում: Պատճառը կարծես թե այն էր, որ Նապոլեոնն ու միստր Փիլինգտոնը միաժամանակ ագռավի մեկնոց էին դրել: Լսվում էր տասներկու գազազած ու միանման ձայն, և արդեն պարզ էր ,թե ինչ է կատարվել խոզերի դեմքերի հետ: Դրսի անասունները նայում էին մեկ խոզին, մեկ մարդուն, ապա նորից խոզին ու նորից մարդուն, սակայն անկարող էին արդեն մեկին մյուսից տարբերել:

Վերջին հատվածը գրեցի այնպես, ինչպես գրված էր գրքում, որպեսզի դուք նույնպես գտնվեք իմ մոլորված և զայրացած վիճակում, մոլորված վերջի համար և զայրացած ինքներդ էլ գիտեք ինչի համար՝ կույր լինելու: Այսքան պարզ ներկայացնել, որքան ներկայացրել է Ջորջ Օրվելը, ուղղակի անհնարին է: Հնարավոր է ես այնքան էլ չկարողաց փոխանցել ձեզ այն տրամադրություն, որը տրամադրում է գիրքը և տրամադրել է ինձ, սակայն կարդալուց հետո հաստատ դուք կհայտնվեք այն նույն իրավիճակում, ինչում որ ես եմ: Ասեմ նաև, որ ես սա գրել եմ կարդալուց մի քանի օր հետո, քանի որ միգուցե չզսպեի իմ կատաղությունը և ավելի բացահայտ ասեի այն, ինչ մտածում և մտածում են շատ շատերը: Ինձ և շատ շատերին թող չխանգարեն գազազած շները, որոնք իրենց հաչոցներով կլռեցնեն մեզ և ավելի կվատացնեն մեր վիճակը:

Ամենավերջում ասեմ, որ ուղղակի ապշած եմ՝ ինչպես կարելի է ծիծաղելով խոսել լուրջ բաների մասին,հիացած եմ:

Միակ բանը, որ ուզում եմ գրածս կարդացողներից, որ նրանք նույնպես կարդան «Անասնաֆերման»:

Wednesday, October 8, 2014

Գրացիա Դելեդդա / Առաջին խոստովանությունը

0 comments
Այն, որ ինքը պիտի վաղ թե ուշ խոստովանի իր մեղքերը Տեր Աստծու ծառաներից մեկին, բնավ չէր անհանգստացնում Ջինային` ձկնորս Ջինոնի դստերը: Այդ մեղքերը լավ հայտնի էին իրեն հարազատ գետի երկու եզերքներին, թեև ինքը չէր էլ փորձում թաքցնել դրանք: Բայց նա իրեն անգամ պատկերացնել չէր կարող, որ պետք է ապաշխարի իր մեղքերի համար հենց իրեն` դոն Ապոլիանարիին` ծխական նոր քահանային:
Դոն Ապոլինարին միակ մարդն էր աշխարհում, ով ընդունակ էր հարուցել այն զգացմունքը` վախի, հարգանքի ու հիացմունքի մի խառնուրդ, որը նրան ստիպում էր, մողեսի նման, թաքնվել թփուտների մեջ, երբ քահանան գիրքը ձեռքին անցնում էր գետային բարձր պատնեշի երկայնքով: Առանց սև զգեստի, նա հավանաբար թափանցիկ պիտի լիներ, այնքան որ բարալիկ էր ու սպիտաակամաշկ, Ջինային թվաց, թե նա սուրբ Լուիջին է, որն իջել էր գյուղական եկեղեցու պատից. որոշ անգամներ նա իր ձեռքում պահում էր ծաղիկ, ու դա ամբողջացնում էր այդ նմանությունը, իսկ երբ դոն Ապոլինարին քայլում էր գլխաբաց, նրա կարմիր մազերը բոցավառվում էին` ներդաշնակելով մայրամուտի կրակագույն ամպերի հետ:
Գյուղում բոլորն էլ ասում էին, որ նա սուրբ է, որ եկել է իսկական հավատքի դարձնելու այն մարդկանց, ովքեր վերջին ժամանակներս զբաղված են միայն մի բանով` փող սարքելով, խմելով ու ուտելով, և լրիվ մոռացել են Աստծու և եկեղեցու մասին:
Ու Ջինան ողջ սրտով հավատում էր դրան: Բայց սրբերն իրեն ավելի շատ դուր էին գալիս նկարների մեջ, ինչպես պատերինը այն մատուռների, որ սովորաբար կանգնած են միայնակ ու դռնբաց` բոլորի առաջ, գյուղական խաչմերուկների վրա: Իսկ կենդանի սրբերը նրան վախ էին ներշնչում, այնպես, որ, ինչքան ոտքերում ուժ կար, նա աշխատում էր հեռու փախչել, երբ հայտնվում էր գյուղական եկեղեցու մոտերքը:
Բայց ահա մի անգամ, դոն Ապոլինարին, ինչպես մի սև տեսիլք` հայտվեց բարդիների պուրակում, գետի ափին: Ու փնտրում էր նրան, նրան` Ջինային` Ջինոնի աղջկան:
Ձկնորսը գետի ափին իր համար կառուցել էր բավական ամուր մի կացարան` գերաններից, տախտակներից, ճյուղերից ու եղեգնի ոստերից: Բացի երկու մահճակալներով սենյակներից, այնտեղ կար նաև մի լայն ծածկ, իսկ դրա տակ` աթոռներ ու նստարաններ: Տոն օրերին այստեղ կերուխում էին անում գյուղի քեֆչիները: Իսկ տան ետևում ներքին բակի պես մի բան կար, որտեղ խելամիտ Ջինոնը պահում էր վայրի բադեր ու սագեր, որ գեր էին ու ոչխարների պես մեղմաբարո:
Ջինան մեծացել էր առանց մոր, ու ինքն էր վարում տնտեսությունը: Սկզբում գալիս էր այդտեղ միայն մեկ օրով, որպեսզի ուտելիք բերեր հորն ու նայեր սագերին, մինչ հայրը ձկնորսության էր գնում, հետո, գարնան գալով` նա թողնում էր տատի տունն ու հաստատվում հոր մոտ: Նա ձկնորսության էլ կգնար Ջինոնի հետ, եթե դա միայն իրենից կախված լիներ, բայց քանի որ դա իրեն չէին թույլատրում, նա որոշեց ինքնուրույն ձուկ որսալ` փոքրիկ խաղալիք ցանցով:
Նավակի մեջ պառկած, որ կապված էր եզերքին, երկար ու համբերատար սպասումից հետո, նա կարողացավ բռնել այն ձկներից, որոնց անվանում են “կատուներ” իրենց բեղերի պատճառով: Հենց այդ ժամանակ էլ հայտնվեց հոգևորականը: Նա քայլում էր` շրջապատված բադերով ու սագերով, ու գլուխը դարձնում մեկ այս, մեկ այն կողմ, ասես օրհնում էր թռչուններին ու զրուցում նրանց հետ: Նրան տեսնելով` Ջինան անմիջապես երեսնիվայր պառկեց նավակի հատակին, քանզի այլ կերպ թաքնվել հնարավոր չէր:
“Հիմա կհեռանա, -մտածում էր նա`ամուր սեղմելով կոպերն ու շունչը պահելով: Նա եկել է այստեղ զբոսնելու ու հիմա կգնա: Ինչ է, չէր կարո՞ղ մի այլ տեղ գտնել զբոսնելու համար: Մի՞թե չէր կարող”:
Անցավ մի քանի վայրկյան: Նավակը նրա տակ տարուբերվում էր օրորոցի նման, իսկ բադերի կռնչոցը դառնում էր ավելի ու ավելի աղոտ, իսկ քիչ անց, բոլորովին լռեց: Քահանան կարողացել էր կախարդել անգամ բադերին` իր մոգական խոսքերով:
“Երևի գնա՞ց,-մտածեց նա, բայց զգում էր, որ դեռ այստեղ էր, քանզի նրա ներկայությունից օդը լցվում էր առեղծվածային անուշահոտությամբ. այդ նույն վարդի հոտն էր բուրում բարդիների պուրակում:
Հանկարծ նավակը ուժգին տարուբերվեց, ասես Ջինային զգուշացնելով, որ հիմա տեղի կունենա ինչ-որ անսովոր բան:
-Աղջի՛կ, -արտասանեց ինչ-որ մեկի ձայնը, որը, թվում էր, ջրի միջից էր գալիս: -Վե՛ր կաց:
Նա վեր ելավ` կկոծած աչքերը ձեռքով փակելով:
-Հեռո՛ւ տար ձեռքդ, -ասաց ձայնը, հիմա արդեն շատ մոտ ու բարձր:
Ջինան ձեռքն իջեցրեց ու աչքերը վախեցած թարթելով` նայեց դոն Ապոլինարիին: Վերջինս նստած էր նրա առաջ, ինչպես Հիսուսը Պետրոսի նավակում: Նրա դեմքն ու ձեռքերն ունեին սադափագույն նրբերանգ, որն հատուկ է կոհակվող ջրին, որ նրա աչքերի գույնն էր: Ջինան չէր կարողանում տարբերել, չէր համարձակվում նայել նրա դեմքին: Հոգևորականը նստած էր անշարժ, ասես նկարված լիներ բարդիների պուրակի հետնապաստառին:
-Աղջի՛կ, -կրկնեց նա, -ես եկել եմ քո ետևից: Բոլոր մոլորված գառներն արդեն վերադարձել են փարախ, անգամ հայրդ է պատարագին գալիս և արժանանում սուրբ հաղորդությանը: Միայն դու ես, որ փախչում ես հեռու, միայն դու ես, որ ապրում ես դեռ անտառային ու գետային գազանների միջև: Ժամանակն է, որ դու ևս հիշես, որ քրիստոնեուհի ես:
Բայց այդտեղ Ջինայի մեջ արթնացավ իրեն հատուկ խիզախությունը, որը թույլ էր տալիս կռվի մեջ մտնել գյուղի ամենահանդուգն տղաների հետ, ու վրա բերեց.
-Հենց դա էլ ուզում էի ասել պարոն քահանա.ես ձեզ համար ոչխար չեմ:
-Խելացի, խելացի, -արտասանեց քահանան գոհ տեսքով, -դե՛, իսկ հիմա նստի՛ր ա՜յ այնտեղ, ու արի՛ զրուցենք:
Աղջիկը նստեց նրա առաջ այնպիսի տեսքով, որը պարզ ասում էր.լա՛վ, արի՛ զրուցենք, բայց քեզ մոտ ես չեմ գա խոստովանելու, ո՛չ մի դեպքում: Բայց չնայած իր անքաղաքավարի պահվածքին, չհամարձակվեց դա ասել բարձրաձայն: Այն, որ քահանան անձամբ էր եկել իր ետևից, իրեն համակում էր հպարտությամբ: Իր կրծքում անգամ խլրտաց մի ցանկություն, նրան` որպես հյուրի, որևէ նվեր մատուցել, դե՛, թեկուզ հավի ձու:
-Ջի՛նա,-ասաց նա` խոնարհաբար գլուխն հակելով ու ձեռքերը ծալելով, ասես աղջիկը սուրբ լիներ, իսկ ինքը`մեղսագործ: -Ջի՛նա, ես գիտեմ քեզ վաղուց և վաղուց է, ինչ հետևում եմ քեզ: Դու արդեն տաս տարեկան ես, բայց ոչ կարդալ գիտես, ոչ գրել, ու երևի “Հայր Մերն ” էլ չես իմանում:
Դու ընկնում ես ամենաանպատկառ տղաների հետ, իսկ նրանք քեզ ոչ մի լավ բան չես սովորեցնի: Դու կոպտում ես հորդ ու պառավ տատիդ, ով ոչ միշտ է հոգ տանում քո մասին, որովհետև առանց քեզ էլ ամեն տեսակ հոգսեր ու տհաճություններ ունի: Հա՛, հենց դրա համար էլ եկել եմ քո ետևից: Եթե ուզում ես, քեզ համար երկրորդ հայր կլինեմ: Արի՛ եկեղեցի ու լսի՛ր այն խոսքերը, որոնք ասում եմ երեխաներին, դու լրիվ ուրիշ կդառնաս: Կգա՞ս: Խոստանու՞մ ես, որ կգաս:
-Լա՛վ, -պատասխանեց նա` վերջնականապես իրեն տիրապետելով: -Իսկ դուք ինձ նկարներ ու կրծքանշաններ կտա՞ք:
-Կտամ և՛ կրծքանշաններ, և՛ նկարներ, իսկ դրա փոխարեն դու ինձ խոստացիր գիշերել տատիկիդ մոտ ու այլևս չընկնել տղաների հետ: Իսկ եթե նրանք կանչեն քեզ, մի՛ գնա ու մի՛ ընկիր նրանց հետ: Ասենք, հիմա նրանք էլ են եկեղեցի գալիս, և հուսով եմ, շուտով դարձի պիտի գան:
-Գուցե և գան, -համաձայնեց Ջինան, -բայց ոչ բոլորը, նրանցից մեկն հաստատ խելքի չի գա, որովհետև սատանի ձագ է:
-Իսկ ո՞վ է դա:
-Ինչպե՜ս, մի՞թե չգիտեք նրան, -զարմացավ Ջինան: Դա Նիգրոնն է, նա, ով ածուխ է բերում: Նա այնտեղից է, -ավելացրեց նա` մատով ցույց տալով գետի մյուս ափը, ուր անտառն էր երևում` նման սև պատի: -Այնտեղ սատանան քարերն ածուխի է վերածում, իսկ Նիգրոնը բեռնում է դրանք իր նավակի մեջ, բերում այստեղ ու վաճառում:
Հոգևորականը չէր ճանաչում Նիգրոնին, նա ուրիշ ծխից էր ու կանգ չէր առնում իրենց ափին. վերավաճառողին ածուխը վաճառելուց հետո` մեկնում էր: Դրա համար էլ Ջինայի ասածները հետաքրքրեցին դոն Ապոլինարիին:
-Իսկ ինչո՞ւ այդ Նիգրոնը խելքի գալ չի կարող: Եվ ի՞նչ վատ բան է արել:
-Նա գողանում է մեր բադերը, իսկ մի անգամ էլ ծեծեց ինձ ու ասաց, որ եթե գանգատվեմ, ինքը կվառի մեր տունը: Ձե՛զ, պարոն քահանա, հո կարող եմ ասել, -շշնջաց նա վստահող ձայնով: Նա գիտեր,որ հոգևորականը պարտավոր է չհրապարակել խոստովանության գաղտնիքը:
-Ինձ ճիշտն ասա՛, Ջի՛նա, իսկ դու ինքդ Նիգրոնին ոչ մի բանով չե՞ս նեղացրել:
Աղջիկը խոնարհեց գլուխը, հետո կամացուկ ասաց.
-Նա կապել էր նավակն ու գնացել վերավաճառողի ետևից, որը չգիտես ինչու չէր գալիս: Այդժամ ես մտա նավակն ու ջուր ցողեցի ածուխի վրա:
-Դե, հավանաբար, դա նրան միայն ձեռնտու է եղել, -նկատեց քահանան` ժպտալով: Այդպես ուրեմն, նա ծեծեց քեզ ու ջրի դիմաց սպառնաց քեզ կրակով: Բայց ասա՛ ինձ.ճի՞շտ է այն, որ դու ինքդ ուրիշի ունեցվածքն այնքան էլ չես հարգում:
Դա ցավագին հարց էր: Ջինան զգաց, որ կարմրեց, իրեն թվաց, թե իր մազերը դարձան նույնքան կարմիր, որքան քահանայինն էին: Բայց, մտածելով, որ ինքը խոստովանության չի եկել եկեղեցի, համաձայնեց, որ իսկապես, ինքն այնքան էլ չէր հարգույմ ուրիշի ունեցվածքը:
-Երբ խաղող եմ տեսնում, անմիջապես քաղում եմ: Շատ եմ սիրում խաղող, -բացականչեց նա ու անթարթ նայեց քահանայի դեմքին, ասես` ցանկանալով հարցնել. իսկ ի՞նչ է, դուք չե՞ք սիրում:
-Իսկ մի անգամ էլ տանձ թռցրի: Դրանք ընկան հենց գլխիս, դե ես էլ երկուսը վերցրի…Միայն երկուսը, -կրկնեց նա` ցցելով միջնամատն ու ցուցամատը: Եվ անկեղծ պոռթկումով ավելացրեց.-Իսկ եթե հաջողվի, կթռցնեմ նաև մնացածը:
-Չէ՛, մնացածին դու ձեռք չե՛ս տա, -ասաց քահանան խիստ ձայնով, բայց ժպտալով: Բայց ժպիտն անհետացավ նրա շուրթերից, երբ Ջինան դեմքը ծամածռեց, որ նշանակում էր.”Իսկ ո՞վ կխանգարի ինձ”:
-Ես հավ էլ եմ թռցրել, -շարունակեց նա` գրեթե պարծենալով իր սխրանքներով, -բայց հետո բաց թողեցի, որովհետև վախենում էի, թե հայրս կծեծի ինձ: Հետո, թռցրել եմ զարմիկիս` Ռենցոյի կոշիկը, բայց դա հենց այնպես, նրա ջգրու: Կոշիկը նետեցի գետը: Իսկ հետո…
Հետոն ավելի լուրջ էր դառնում: Ինքն էլ հասկացավ դա ու վախեցած կանգ առավ: Քահանան սիրտ տվեց նրան.
-Ի՞նչը հետո: Ասա՛:
-Հետո թռցրեի տատիկիս ականջօղերը: Իսկ նա մտածում է, թե կուզիկ Վիկան է գողացել, նա, ով վերցնում է ամեն ինչ, որ անտեր ընկած է, ու ոչ ոք նրան բան չի ասում, -չէ՞ որ բոլորն են վախենում, որ նա փորձանք կբերի:
-Ի՞նչ ես արել ականջողերը, -զարմանալի մեղմությամբ հարցերց քահանան:
Ջինան լռում էր: Կախ ընկնելով նավակի եզրից` նա իբր ինչ-որ բանի էր նայում ջրի մեջ, որը հանդարտ ծփում էր
-Դրանք չես նետել գետի մեջ, չէ՞: Ի՞նչ ես արել դրանք, Ջի՛նա:
Քահանայի ձայնը տարօրինակ էր հնչում. այդպիսի ձայնով խոսում են տղաները, երբ իրար որևէ չարություն անելու են դրդում: Ջինան վեր հանեց գլուխն, ու հանդիմանանքով ասաց.
-Պարզ է, որ չեմ կերել: Թաքցրել եմ դրանք:
-Ո՞րտեղ ես թաքցրել: Տա՞նը, թե՞այստեղ:
Աղջիկն մեկեն վեր ցատկեց: Նրա ամբողջ փոքրիկ մարմինը զայրույթից ցնցվում էր: Զայրացել էր քահանայի պարզամտությունիւց: Ինչ է, ինքը հիմա՞ր է, որ գողոնը թաքցնի իր սեփական տան մեջ: Նրա փոքրիկ վագրուհու նեղլիկացած աչքերում խլրտաց նեգ ժպիտը: Ու այդտեղ նա խոստովանեց իր ամենամաեծ մեղքը.
-Ես դրանք թաքցրել եմ Նիգրոնի նավակում: Քահանան ևս զայրույթից պոռթկաց.
-Այդ ի՞նչ ես արել, Ջի՛նա, -բացականչեց նա` ջանալով պահպանել ձայնի մեղմությունը: -Չէ՞ որ, եթե դրանք գտնեն, տղային կմեղադրեն գողության մեջ:
-Իսկ ի՞նչ է, նա գող չէ՞: Գո՛ղ է:
-Բայց ի՜նչ վատ աղջիկ ես, -ասաց քահանան հուսահատությամբ` շոյելով իր կրակագույն վարսերը: Նա հասկացավ, որ կիսամիջոցներով այստեղ ոչ մի բանի չեր հասնի: Նա ուղղվեց ու խստորեն նայեց Ջինային, դրեց գլխարկը: Անգամ իր ձայնն էր փոխվել, իսկ իր սև պատկերի մեջ հայտնվեց ինչ-որ սպառնալից բան:
-Այդ դո՜ւ ես, ոչ թե Նիգրոնը, իսկական սատանայի ձագը: Իսկ եթե հետգայում էլ շարունակես քեզ այդպես պահել, ապա մի անգամ երեկոյան սատանան կգա քո ետևից ու կտանի քեզ իր հետ` դժոխքի անտառը: Հե՛նց այդպես:
Այդ խոսքերը ցանկալի արդյունքը տվեցին: Ջինան գունատվեց ու ափով նորից փակեց աչքերը:
-Դու գոնե խաչակնքել գիտե՞ս:
Նա խաչակնքեց, բայց ձախ ձեռքով: Իր աչքի առաջ երևաց դժոխքի անտառի պատկերը, ուր, բոցավառվող ածխի կույտերի շուրջը, դեմքերը ծամածռելով` պարում էին հազարավոր սատանի ձագեր, որոնք նման էին Նիգրոնին, ու սոսկանքից քարացած` ասաց մի տեսակ բարալիկ, գորտային ձայնով.
-Ես կգամ…կգամ…
Ուզում էր ասել.կգամ խոստովանության` չկասկածելով, որ իր առաջին խոստովանությունը հենց նոր էր ավարտվել:

Իտալերենից թարգմանեց Գառնիկ Մելքոնյանը
Աղբյուրը` Գրացիա Դելեդդա

Tuesday, October 7, 2014

Դորիս Լեսինգ/ Կախարդանքը ծախու բան չէ

0 comments

Ֆարքուարները երկար ժամանակ երեխաներ չէին ունենում, երբ վերջապես ծնվեց փոքրիկ Թեդին: Եվ նրանք հուզվում էին՝ տեսնելով, թե ինչ ուրախությամբ էին ագարակի աշխատողները գալիս հիանալու նորածնով. նվերներ էին բերում, թռչուն, հավկիթ, ծաղիկներ և հրճվանքով հիանում փոքրիկի փափուկ ոսկեգույն մազիկներով ու երկնագույն աչքերով: Նրանք այնպես էին շնորհավորում տիկին Ֆարքուարին, ասես նա ինչ-որ հերոսություն էր արել, իսկ նա, իսկապես, իրեն հերոսուհի էր զգում, շնորհակալ ժպիտով զննում հիացածներին:
Հետո, երբ Թեդիի մազերն առաջին անգամ կտրեցին, Գեդեոնը՝ խոհարարը, գետնից վերցրեց փափուկ ոսկե խոպոպները և ակնածանքով պահեց ձեռքում: Ապա ժպտաց փոքրիկ տղային և ասաց.
- Ոսկեհեր փոքրիկ:
Այդ ժամանակից ի վեր բնիկներն այդպես էլ անվանեցին տղային: Գեդեոնը և Թեդին սկզբից ևեթ լավ ընկերներ դարձան: Երբ Գեդեոնը ավարտում էր աշխատանքը, Թեդիին բարձրացնում դնում էր ուսին մեծ ծառի ստվերի տակ և խաղում նրա հետ, ոստերից, տերևներից և խոտից հետաքրքիր փոքրիկ խաղալիքներ սարքում, կամ կավից կենդանիներ ձևավորում: Երբ Թեդին սովորեց քայլել, Գեդեոնը հաճախ էր նրան օգնում, խրախուսում և բռնում, երբ փոքրիկը քիչ էր մնում վայր ընկներ, օդ էր թռցնում, երկուսով սկսում էին ծիծաղից մեռնել: Տիկին Ֆարքուարը սիրում էր ծեր խոհարարին իր տղային կապված լինելու համար:
Երկրորդ երեխա նրանք այլևս չունեցան:
- Ախ, տիկին, Աստված է մեզ ուղարկել այս փոքրիկին, Ոսկեհեր փոքրիկը ամենաթանկն է, ինչ ունենք,- մի օր ասաց Գեդեոնը:
Այդ «մենք»-ի պատճառով տիկին Ֆարքուարը ավելի ջերմորեն տրամադրվեց և ամսվա վերջում բարձրացրեց աշխատավարձը: Ագարակում նա աշխատում էր մի քանի տարի, խոհարարը հատուկենտ բնիկներից էր, որ հայրենի գյուղում կին և երեխաներ ունենալով հանդերձ, երբեք չէր ցանկանում մի քանի մղոն հեռավորության վրա գտնվող գյուղակի իր տուն գնալ:
Երբեմն թփերի միջից Թեդիի հասակակից մի նեգրի ճուտ էր ծիկրակում, ակնածալի ուշադրությամբ նայում էր փոքրիկ սպիտակ տղային, որ հրաշագեղ մազեր և հյուսիսցու կապույտ աչքեր ուներ:
Երկու փոքրիկներ հետաքրքրությամբ, լայն բացված աչքերով երկար նայում էին մեկմեկու և մի օր Թեդին, հետաքրքրությունից դրդված, դիպավ սևամորթ տղայի այտերին ու մազերին:
Գեդեոնը, որ զարմանքով նայում էր, գլուխը թափահարեց և ասաց.
- Ախ, տիկին, երկուսն էլ երեխաներ են, մեկը բոս դառնալու համար է, մյուսը՝ սպասավոր:
Տիկին Ֆարքուարը ժպտաց և տխրությամբ ասաց.
- Այո, Գեդեոն, ես էլ եմ նույն բանի մասին մտածում:
Նա հոգոց հանեց:
Գեդեոնը, որ միսիոներական դպրոցի սան էր, ասաց.
- Էդպես է Աստծու կամքը:
Ֆարքուարները շատ կրոնասեր մարդիկ էին և Աստծու մասին պատկերացումները տանտերերին և սպասավորին ավելի էին մոտեցրել:
Թեդին վեց տարեկան էր, երբ նրան սկուտեր նվիրեցին, որով էլ նա բացահայտեց, թե ինչ բան է արագությամբ արբենալը: Ամբողջ օրը սլանում էր ագարակի շուրջը, ծաղկաթմբերից դուրս ու ներս, ցիրուցան անելով ծղրտացող հավերին և հաչող շներին, գլխապտույտ շրջադարձ կատարելով ավարտում խոհանոցի դռան շեմին.
- Գեդեոն, նայի´ր ինձ,- գոռում էր նա:
Գեդեոնը ծիծաղելով ասում էր.
- Շատ խելացին ես, Ոսկեհեր փոքրիկ:
Գեդոնի փոքր որդին, որ հովիվ էր աշխատում, սկուտերը տեսնելու համար հատուկ այցի եկավ:
Նա վախեցավ շատ մոտ գալ, իսկ Թեդին սկսեց տղայի առաջ իրեն ցույց տալ:
- Սևամո´րթ,- գոռաց Թեդին,- ճանապարհ տուր:
Թեդին սևամորթ երեխայի շուրջն այնքան պտտվեց, մինչև նա վախեցավ և նորից փախավ դեպի թփերը:
- Ինչո՞ւ վախեցրիր նրան,- մռայլորեն հարցրեց Գիդեոնը:
- Սևամորթ տղա է էլի,- արհամարհանքով և ծիծաղելով ասաց Թեդին:
Հետո Գեդեոնը անխոս հեռացավ և Թեդիի դեմքը մռայլվեց: Տուն սողոսկելով՝ մի նարինջ վերցրեց և Գեդեոնին տալով, ասաց.
- Սա` քեզ:
Նա չկարողացավ իրեն ստիպել, որ ներողություն խնդրի, միևնույն ժամանակ չէր համարձակվում կորցնել Գեդեոնի բարեհաճությունը: Գեդեոնը ակամայից վերցրեց նարինջն ու հոգոց հանեց.
- Շուտով դու դպրոց կգնաս, Ոսկեհեր փոքրիկ, և կմեծանաս,- մտածկոտ ասաց նա, հետո մեղմորեն շոյեց Թեդիի գլուխը և ավելացրեց,- Ահա էսպես էլ անցնում է կյանքը:
Նա կարծես ընդգծում էր իր և Թեդիի միջև եղած տարածությունը ոչ թե վիրավորանքի պատճառով, այլ որպես անխուսափելի մի բան ընդունող մեկը: Փոքրիկը ճոճվում էր Գեդեոնի թևերի մեջ, ժպտում նրան, կախվում ուսերից և ժամերով խաղում հետը: Հիմա Գեդեոնը իրեն թույլ չէր տալիս դիպչել սպիտակ տղային: Նա բարի էր, բայց մի ծանր ձևականություն կար նրա ձայնի մեջ, որը Թեդիին ստիպում էր խռովել և նեղանալ:
Այդ ամենի հետ մեկտեղ տղան իրեն մեծահասակ էր համարում: Գեդեոնի հետ նա քաղաքավարի էր վարվում, պաշտոնական, և երբ գալիս էր խոհանոց ինչ-որ բան խնդրելու, այնպես էր վարվում, ինչպես սպիտակամորթը սպասավորի հետ՝ հնազանդություն ակնկալելով: Երբ մի անգամ Թեդին, բռունցքներով աչքերը պահած, ցնցվելով և ցավից գոռալով, մտավ խոհանոց, Գեդեոնը ցած դրեց տաք ապուրով լի ամանը, որը ձեռքին էր, երեխային ընդառաջ շտապեց և զոռով մի կողմ տարավ մատները:
- Օձը,- բացականչեց նա:
Թեդին, սովորականի պես, իր սկուտերն էր քշում և եկել էր բույսերից պատրաստված տաշտի մոտ հանգիստը վայելելու: Տանիքի ծայրից կախված մի օձ թքել էր ուղիղ նրա աչքի մեջ: Տիկին Ֆարքուարը, լսելով այդ իրարանցումը, վազելով եկավ.
- Նա կկուրանա,- հեկեկում էր տիկինը` Թեդիին կրծքին սեղմած,- Գեդեո´ն, նա կկուրանա:
Կես ժամվա մեջ տղայի աչքերը բռունցքի չափ ուռել էին: Թեդիի փոքր սպիտակ դեմքը աղավաղվել էր արտահոսող մանուշակագույն մեծ ուռուցքներից:
- Սպասե´ք մի րոպե, տիկին, ես մի ճար կանեմ,- ասաց Գեդեոնը և վազեց թփերի կողմը:
Տիկին Ֆարքուարը երեխային տուն բարձրացրեց և պերմանգանատով լվացավ աչքերը: Նա համարյա, թե չէր լսում Գեդեոնի խոսքերը: Բայց, երբ հասկացավ, որ իր միջոցները ոչ մի ազդեցություն չեն թողնում, և հիշեց, թե ինչպես են բնիկները օձի խայթոցից կուրացել, և քանի որ լսել էր տեղի խոտաբույսերի դրական ազդեցության մասին, տիկին Ֆարքուարը սկսեց սպասել խոհարարի վերադարձին: Նա կանգնել էր պատուհանի մոտ, գրկել վախեցած, լացակումած տղային և անօգնական հայացքով նայում էր թփերին: Հինգ րոպե չէր անցել, երբ տեսավ իր կողմը շտապող Գեդեոնին՝ ինչ-որ բույս ձեռքին:
- Մի´ վախեցեք, տիկին,- ասաց Գեդեոնը,- սա կբուժի Ոսկեհեր փոքրիկի աչքերը:
Նա կտրեց բույսի տերևները՝ թողնելով միայն փոքր սպիտակ մսոտ արմատը: Նույնիսկ առանց լվանալու արմատը՝ դրեց բերանը, արագ-արագ ծամեց, հետո թուքը այնքան պահեց, մինչև երեխային պոկեց տիկին Ֆարքուարից: Նա Թեդիին սեղմեց ծնկների արանքում, մատնաթմբիկներով խյուսն այնպես ճզմեց ուռած աչքերի մեջ, որ տղան սկսեց ճչալ: Տիկին Ֆարքուարը բողոքեց գոռալով.
- Գեդեո´ն, Գեդեո´ն:
Գեդեոնը, սակայն, ուշադրություն չդարձրեց: Նա ծնկի եկավ կուչ եկած երեխայի վրա, փորձելով հետ տանել ուռած կոպերը, և երբ ակնագնդերը երևացին, նորից ուժգին խփեց սկզբում մի աչքին, հետո՝ մյուսին: Վերջապես Թեդիին վերցրեց, զգուշությամբ մոր գրկի մեջ դրեց և ասաց.
- Կլավանա:
Բայց տիկին Ֆարքուարը վախեցած լալիս էր և հազիվ թե շնորհակալություն հայտներ Գեդեոնին: Անհնար էր հավատալ, որ Թեդին չէր կուրանա: Երկու ժամից ուռուցքներն անցան, աչքերը բորբոքվել էին, ցավում էին, բայց Թեդին արդեն տեսնում էր: Ֆարքուարները գնացին խոհանոց՝ Գեդեոնի մոտ, և կրկին շնորհակալություն հայտնեցին նրան: Անզոր էին Գեդեոնին հայտնելու իրենց շնորհակալությունը, և թվում էր՝ ոչինչ էլ չէին կարող անել արտահայտվելու համար: Նրանք Գեդեոնի կնոջը և երեխաներին նվերներ տվեցին, աշխատավարձը բարձրացրին, բայց նման բաները չէին կարող հատուցել Թեդիի՝ նոր ամբողջովին ապաքինված աչքերի դիմաց:
- Գեդեոն, Աստված քեզ ընտրել է, որ բարություն գործես,- ասաց տիկին Ֆարքուարը:
- Այո, տիկին, Աստծո կամքն է դա,-պատասխանեց Գեդեոնը:
Երբ ագարակում ինչ-որ բան է կատարվում, շատ չանցած բոլորը տեղեկանում են դրա մասին: Ֆարքուար ամուսինները պատմեցին հարևաններին և այդ պատմությունը քննարկվում էր շրջանի մի ծայրից մյուս ծայրը: Աֆրիկայում թփերը լի են գաղտնիքներով: Ոչ ոք չի կարող ապրել այստեղ կամ աֆրիկյան տափաստանում բույսերի, հողի, տարվա եղանակների և թերևս մարդկային մտքի մութ ուղիների՝ սևամորթների ժառանգությանն անտեղյակ: Շրջապատում ամեն տեղ մարդիկ անեկդոտներ էին պատմում՝ հիշեցնելով իրենց հետ պատահածը:
- Ես ինքս եմ տեսել, քեզ բան եմ ասում: Թունավոր օձի խայթոց էր: Քաֆիրի* թևը փքվել էր մինչև արմունկը, մի մեծ փայլուն փամփուշտի պես: Կես րոպե անց նա հազիվ էր ոտքի վրա մնում: Նա մեռնելու վրա էր: Հետո հանկարծ թփերի միջից քաֆիր երևաց՝ խոտափունջը ձեռքին: Նա ինչ-որ բան քսեց թևին, իսկ հաջորդ օրը տղան արդեն աշխատանքի էր վերադարձել, և ընդամենը երկու փոքր հետք էր մնացել մաշկի վրա:
Նրանց պատմածը ասես հեքիաթ լիներ, բոլորը գիտեին, որ Աֆրիկայի մացառուտներում արժեքավոր բալասաններ կային՝ ծառի կեղևի, արտաքուստ շատ սովորական տերևների, արմատների մեջ, և ճիշտ տեղեկություններ դրանց մասին անհնար էր բնիկներից ստանալ:
Ի վերջո, այս պատմությունը տարածվեց քաղաքում, և ոմն բժիշկ, ներկա լինելով խնջույքի կամ ինչ-որ ուրիշ տոնակատարության, վիճելի համարեց կատարվածը:
- Հիմարություն է,- ասաց նա,- նման բաները միշտ չափազանցում են: Հաճախ ենք ստուգել նման պատմությունների հավաստիությունը և ամեն անգամ չի արդարացվել:
Ինչևէ, մի առավոտ անծանոթ մեքենա կանգնեց ագարակի մոտ, որտեղից դուրս եկավ քաղաքի լաբորատորիայի աշխատակիցներից մեկը, նրա մոտ կային սրվակներով և քիմիկատերով լի տուփեր:
Ֆարքուար ամուսինները շփոթված էին, գոհ և շոյված: Նրանք գիտնականին խնդրեցին ճաշել իրենց հետ և հարյուրերոդ անգամ նորից պատմեցին պատմությունը: Փոքրիկ Թեդին նույնպես այնտեղ էր, նրա կապույտ աչքերը փայլում էին առողջությունից, ասես ապացուցում դրա ճշմարտացիությունը: Գիտնականը բացատրում էր, թե ինչ օգուտ կքաղեր մարդկությունը, եթե այս նոր դեղը վաճառքի հանվեր: Ֆարքուարները ավելի շատ ոգևորվեցին, նրանք բարի և պարզ մարդիկ էին և հաճույք էին ստանում մտքից, որ կարող են ինչ-որ լավ բան անել: Երբ գիտնականը սկսեց խոսել ստանալիք փողի մասին, Ֆարքուարները որոշակի անհարմարություն զգացին: Հրաշքի մասին նրանց պատկերացումները այնքան ուժեղ, խոր և կրոնական էին, որ տհաճ էր փողի մասին մտածելը: Նրանց դեմքի արտահայտությունը տեսնելով, գիտնականը վերադարձավ նյութի ելակետին՝ մարդկության առաջընթացին: Միգուցե նրա համար անէական բան էր, և առաջին դեպքը չէր, որ հրաշագործ մացառուտների գաղտնիքի քննությամբ էր զբաղվում:
Երբ ճաշն ավարտեցին, Ֆարքուարները Գեդեոնին հյուրասենյակ կանչեցին, բացատրեցին, որ այստեղ եկած բոսը, Մեծ քաղաքից ժամանած Մեծ բժիշկ է և Գեդեոնին տեսնելու համար հեռու ճանապարհ է կտրել: Գեդեոնը, սա լսելով, կարծես վախեցավ և չհասկացավ՝ բանն ինչ է: Տիկին Ֆարքուարը շտապեց բացատրել. նրա գալու պատճառը հրաշագործ բուժումն էր, որ Գեդեոնն արեց Թեդիի աչքերի հետ:
Գեդեոնը հայացքը սահեցրեց տիկին Ֆարքուարի, հետո պարոն Ֆարքուարի, իսկ հետո փոքրիկ տղայի վրայով, որ նման իրադարձությունից հետո իրեն մեծ կարևորություն էր տալիս:
Վերջապես Գեդեոնը դժկամորեն ասաց.
- Մեծ բժիշկը ուզում է իմանալ, թե ինչ դեղ եմ օգտագործել:
Նա թերահավատորեն էր խոսում, ասես չհավատար՝ հին ընկերները կարող էին այդպես դավաճանել իրեն: Տիկին Ֆարքուարը սկսեց բացատրել, թե որքան օգտակար դեղ կարելի է ստանալ այդ արմատից, թե հնարավոր է վաճառքի հանել, թե ինչպես հազարավոր մարդիկ՝ սև և սպիտակ, ամբողջ Աֆրիկա մայրցամաքում կարող են փրկվել այդ դեղից, երբ օձի թուքը նրանց աչքերը թույնով լցնի:
Գեդեոնը լսեց, աչքերը խոնարհեց գետնին՝ ճակատը տհաճությամբ կնճռելով: Երբ պարոն Ֆարքուարը ավարտեց, Գեդեոնը ոչինչ չպատասխանեց: Գիտնականը, որ այս ամբողջ ընթացքում մեծ աթոռին հենված՝ նստած էր, իր սուրճն էր փոքր կումերով խմում և թերահավատ բարեհոգությամբ ժպտում, խոսակցության մեջ մտավ: Նա դեղերի պատրաստման և գիտության առաջընթացի մասին ամեն ինչ նորից բացատրեց, հիմա էլ՝ այլ խոսքերով: Գիտնականը Գեդեոնին նաև նվեր խոստացավ:
Այս երկար բացատրությունից հետո լռություն տիրեց, քիչ անց Գեդեոնը անտարբերությամբ նշեց, որ չի հիշում արմատը: Նրա դեմքը մռայլ էր և թշնամական նույնիսկ Ֆարքուարներին նայելիս, որոնց հին ընկերների պես էր վերաբերվում: Նրանք սկսեցին նյարդայնանալ և վերացավ մեղքի զգացումը, որ զգում էին Ֆարքուարները Գեդեոնի մեղադրող կեցվածքում: Ֆարքուարները սկսեցին մտածել, որ Գեդեոնն իրեն խոհեմ չի պահում: Բայց հենց այդ պահին բոլորը հասկացան, որ նա երբեք չի զիջի: Կախարդական դեղը մնաց չկիրառված, անպիտան և անհայտ, բացառությամբ աֆրիկացիների փոքր զանգվածի, որը տիրապետում էր այդ գիտելիքին, պատառոտված վերնաշապիկներով և կարկատած շորտերով բնիկների, որոնք միգուցե առու էին փորում քաղաքապետարանի համար, բայց ծնվել էին բուժելու համար, նրանք վաղեմի կախարդների ժառանգները, զարմիկները կամ որդիները, որոնց անճոռնի դիմակները, ոսկորների կտորտանքը և դյութանքի այլևայլ տգեղ բաղկացուցիչները իրական ուժի և իմաստության արտաքին նշաններն են:
Ֆարքուարները գուցե օրվա մեջ հիսուն անգամ ոտքի տակ են տվել այդ բույսը, անցնելով տնից այգի, անասնանոցից հացահատիկի դաշտ, բայց այդպես էլ երբեք չիմանալով դրա մասին:
Եվ նրանք շարունակում էին համոզել և զայրույթի ամբողջ ուժով փաստարկներ բերել, բայց Գեդեոնը շարունակում էր պնդել, որ չի կարողանում հիշել, որ նման արմատ գոյություն չունի, որ դա տարվա այս եղանակին չի աճում, և ոչ թե արմատը, այլ իր բերանի թուքն է բուժել Թեդիի աչքերը: Վրա-վրա Գեդեոնը նման բաներ էր խոսում, և թվում էր՝ իր համար հոգ չէ, որ այդ փաստարկները իրար հակասում են: Նա կոպիտ էր և համառ: Ֆարքուարները այդ տգետ, կամակոր և պնդաճակատ աֆրիկացու մեջ դժվարությամբ էին ճանաչում իրենց բարի, սիրելի հին ծառային, նրանց առաջ աչքերը գետնին հառած կանգնած էր Գեդեոնը՝ ձեռքին խոհարարական գոգնոցը, որն անդադար ոլորում էր՝ նորից ու նորից կրկնելով միտքն եկած առաջին անմիտ մերժումները՝ մեկը մյուսից անհեթեթ:
Եվ հանկարծ զգացվեց, որ Գեդեոնը հանձնվում է: Նա բարձրացրեց գլուխը, երկար, դատարկ, ջղային հայացք նետեց սպիտակամորթների խմբին, որ իր շուրջը հաչացող շների խումբ հիշեցրեց, և ասաց.
- Ես ձեզ ցույց կտամ արմատը:
Ագարակից ներքև՝ քաֆիրի արահետով, նրանք առաջ շարժվեցին: Դեկտեմբերյան արևավառ կեսօր էր, երկնքում տաք, անձրևաբեր ամպեր կային: Ամեն ինչ ջերմացած էր. արևը նման էր գլխավերևում պտտվող բրոնզե ափսեի, դաշտերում կիզիչ ցոլքեր էին սփռվել, հողը այրվում էր ոտքերի տակ, ավազոտ, պղտոր և փոշոտ քամին փչում էր նրանց երեսին: Սարսափելի օր էր, միայն կարելի էր սառույցով ըմպելիքը ձեռքին պառկել պատշգամբում, որտեղ էլ, սովորաբար, այդ ժամին լինում էին:
Երբեմն -երբեմն, հիշելով օձի խայթոցի հետ կապված այդ օրը, երբ տասը րոպե էր պահանջվում արմատը գտնելու համար, ինչ-որ մեկը հարցրեց.
- Գեդեոն, շա՞տ էր հեռու:
Եվ Գեդեոնը, ուսերը թոթվելով, զայրալի քաղաքավարությամբ պատասխանեց.
- Ես փնտրում եմ արմատը:
Եվ իսկապես, նա հաճախակի էր թեքվում այս ու այն կողմ, ձեռքով խոտերը դեսուդեն տալիս, որ կատաղեցնում էր ուղեկցորդներին, վիրավորական թվացող իր անփութությամբ: Գեդեոնը շուրջ երկու ժամ այդ այրող շոգին թփերի միջով տանում էր մարդկանց դեպի անհայտ արահետներ, քրտինքը սառնորեն վար էր ծորում, իսկ գլուխները` ցավում:
Նրանք բոլորը լուռ էին, Ֆարքուարները՝ ջղայնությունից, գիտնականը՝ կրկին անգամ համոզվելուց, որ նման արմատ գոյություն չունի: Նա լռում էր` բարեկրթությունից դրդված:
Վերջապես, տնից վեց մղոն հեռավորության վրա Գեդեոնը հանկարծ որոշեց, որ բավ է արդեն. միգուցե այդ պահին նրա զայրույթը չքացավ: Առանց ինչ-որ բանի նայելու փորձի և անփույթ հայացքով, նա մի բուռ կապույտ ծաղիկներ պոկեց, որոնք բռնել էին ամբողջ արահետը: Նա փոխանցեց դրանք գիտնականին` առանց նրան նայելու, ճանապարհվեց տուն, թողնելով, որ հետևեն իրեն, եթե ուզենան:
Երբ նրանք վերադարձան տուն, գիտնականն անցավ խոհանոց Գեդեոնին շնորհակալություն հայտնելու. շատ քաղաքավարի էր, թեև աչքերում հեգնանք կար: Գեդեոնն այնտեղ չէր: Ծաղիկները անփութորեն մեքենայի հետնամասը նետելով, նշանավոր այցելուն նույն ճանապարհով վերադարձավ լաբորատորիա:
Գեդեոնը վերադարձավ խոհանոց ճաշ պատրաստելու ժամին, նա սրտնեղած էր: Խոհարարը տիկին Ֆարքուարի հետ խոսում էր անհնազանդ ծառայի պես: Դրանք այն օրերին էին, երբ դեռ նորից չէին սիրել իրար:
Ֆարքուարները իրենց բանվորներից հարց ու փորձ արեցին արմատի մասին: Երբեմն նրանք չվստահող հայացքով էին պատասխանում, իսկ երբեմն էլ բնիկներն այսպես էին ասում.
- Չգիտենք: Մենք երբեք չենք լսել արմատի մասին:
Բնիկներից մեկը՝ մի հովիվ, որ Ֆարքուարների մոտ էր մեծացել և երկար ժամանակ աշխատել, նրանց հանդեպ փոքր-ինչ վստահություն ունենալով, ասաց.
- Ձեր խոհարարին հարցրեք: Չէ՞ որ բժիշկ է: Հայտնի բուժակի որդի է, որ շատ է եղել էս կողմերում և չկա մի բան, որ գլուխ չհանի:
Հետո նա ավելացրեց քաղաքավարությամբ.
- Բան չունեմ ասելու, սպիտակամորթ բժշկի չափ լավը չի, գիտենք, բայց մեզ համար լավ է:
Որոշ ժամանակ անց, երբ լարվածությունն անցավ Ֆարքուարների և Գեդեոնի միջև, նրանք սկսեցին կատակել.
- Գեդեոն, ե՞րբ ես մտադիր ցույց տալ օձի արմատը:
Իսկ նա ծիծաղում էր, գլուխը թափահարում և ասում՝ մի փոքր անհարմար զգալով.
- Բայց ես ցույց եմ տվել ձեզ, տիկին, մոռացե՞լ եք, ինչ է:
Շատ ժամանակ անց արդեն դպրոցական Թեդին գալիս էր խոհանոց և ասում.
- Խարդախ ծերուկ ես, Գեդեո´ն: Հիշո՞ւմ ես, որ բոլորիս խաբեցիր՝ ստիպելով զուր տեղը երկար ճամփա կտրել թփուտների միջով: Էնքան հեռու էր, որ հայրս ստիպված էր ինձ գրկած տանել:
Գեդեոնը կուչ եկավ՝ քաղաքավարի ծիծաղելով: Երկար ծիծաղելուց հետո հավաքեց իրեն, սրբեց աչքերը, տխրությամբ նայեց Թեդիին, որ չարաճճիորեն քմծիծաղ էր տալիս խոհանոցի մյուս ծայրից.
- Ոսկեհեր փոքրիկ, ինչքա՜ն ես մեծացել: Շուտով հասակ կառնես և քո սեփական ագարակը կունենաս…
______________________________________
Քաֆիր* - սև աֆրիկացուն դիմելու ձև է, որն ունի վիրավորական և արհամարհական երանգ

Անգլերենից թարգմանեց Անի Հակոբյանը
Աղբյուրը` Դորիս Լեսինգ

Ամասիայում ապրող վերջին հայը

0 comments
Թուրքական «Ջումհուրիյեթ» թերթը ներկայացրել է Թուրքիայի Ամասիա քաղաքում ապրող վերջին հայի կյանքը, կենցաղն ու խնդիրները:Ստորև ներկայացնում ենք հրապարակումից մի հատված.

«Ամասիայում ապրող վերջին հայը Ռաֆայել Ալթունյանը կամ անձնագրով`Ֆարուք Ալթունը Ամասիայում ապրող վերջին հայն է: Գրեթե ոչ ոք իր իրական ինքության մասին տեղյակ չէ, որովհետև նա ինքնությունը թաքցնելով է ապրում: Ճնշումից ու օտարացումից խուսափելու համար անունը փոխել է և փորձում `է «բոլորի նման» ապրել: Տունը, ուր անցել է վերջինիս մանկությունը քաղաքապետորանը խլել է իրենից, իսկ պապի և հոր գերեզմանների տեղում հիմա կրոնական վարժարան է: Նա պատմում է, որ հայ լինելու պատճառով դպրոցում ճնշումների է ենթարկվել իսկ բանակում ամենաշատ ծեծը ինքն է կերել:

«Ծնվածս օրվանից այստեղ եմ ապրում և այս հողում եմ ցանկանում թաղվել: Մարդը չի կարող մերժել իր ինքնությունը, ես հայ եմ, քրիստոնյա եմ: Միշտ ճնշվել եմ , իրավունքներս ոտնահարվել են երբեմն, երբ ինձ արմատներիս մասին են հարցնում, խուսափում եմ պատասխանել: Շրջապատումս շատերը ինձ ներգաղթյալ են ասում , իրականում ներգաղթյալները ինձ այդպես կոչողներն են: Այս հասարակության հանդեպ իմ ցուցաբերած հարգանքն ու հանդուրժողականությունը իմ նկատմամբ չի ցուցաբերվում: Ցանկանում եմ ապրել մի մթնոլորտում, որտեղ ազատորեն կխոսեմ ինքնությանս մասին»,-պատմում է Ռաֆայել Ալթունյանը»:

Աղբյուրը` Ermenihaber.am

Tuesday, September 30, 2014

Իմ պատկերացրած իդեալական պետությունը

0 comments
Էմմա Իսախանյան,
Ավագ դպրոց-վարժարանի 10-րդ դասարան:

Նախ ասեմ, որ իմ կարծիքով գոյություն չունեն իդեալական պատկերացումներ, մարդիկ, երևույթներ, պետություններ, գոյություն ունեն զարգացած, լավ, խելքին մոտ պատկերացումներ, մարդիկ, երևույթներ, պետություններ։ Իսկ իդեալական ասում ենք այն իրերին, որոնք մեր կարծիքով լավն են կամ էլ թերություններ չունեն, հարցն էլ այն է, որ անթերի բաներ էլ չկան։ Այդ պատճառով էլ փորձեմ պատմել իմ պատկերացումներով ոչ հորինված պետության մասին։

Երկրի զարգացման համար պետք է զարգացած լինի նաև երկրի բնակչությունը, իսկ բնակչության զարգացման համար ես մի քանի բան եմ մտածել. պետք է երկրում շատ լինեն գրադարանները, ուսումնական հաստատությունները (սրան մասին կխոսեմ մեկ այլ անգամ, առանձին)՝ դպրոցներ, սպորտդպրոցներ, նկարչական կենտրոններ, երգարվեստի և այլ կենտրոններ…

Պլատոնն ասում էր, որ պետությունը պետք է լինի կենդանի օրգանիզմի նման՝ ամեն մեկն իր գործին։ Համաձայն եմ նրա այս խոսքերի հետ, քանի որ այսպես տվյալ պետության ժողովուդը կկարողանա ստեղծել մի ամուր կապ՝ շղթա, որը դժվար կլինի քանդել։

Իսկ ինչ վերաբերում է երկրի կառավարմանը, կառավարիչներին, ապա կասեմ այն, որ ինչքան էլ դժվար լինի պետք է ընտրել ազնիվ մարդկանցով համալրված խումբ, ովքեր ժողովրդի կարծիքը հաշվի առնելով կստեղծեն օրենքներ, որոնք կբխեն գոնե շատերի շահերից։ Եվ ամեն մի որոշում պետք է կայացնել միայն ժողովրդի աջակցությամբ, քանի որ երկիրը ժողովրդինն է, այլ ոչ թե կառավարող խմբինը։

Չմոռանամ ասել, որ իմ պատկերացրած պետությունում պետք է գերակշռեն կանաչապատ տարածքները, ցանկալի կլիներ, որ մեքենաներ չլինեին (բացառությամբ շտապ օգնության, ոստիկանության, հրշեջ ծառայության մեքենաներից), լինեին հեծանիվներ։

Պետությունը կխրախուսեր նորարար, ստեղծարար մարդկանց։

Գիտեմ, դժվար է ստեղծել հավասարություն պետության մեջ, բայց ես կուզենայի հասնել այնպիսի հավասարության, որը հիմա պակասում է մեր երկրում և ընդհանրապես ամբողջ աշխարհում…

Այսքանը իմ պատկերացրած պետության մասին, հիանալի պետություն չէ, բայց այդտեղ ապրել կլինի էլի։

Thursday, September 25, 2014

Խաչակրաց արշավանքները

0 comments
Անհատական աշխատանք
Կարինե Կիրակոսյան,
Ավագ դպրոց-վարժարանի 11-րդ դասարան:

1095թ նոյեմբերի 27-ին Ֆրանսիայի Կլերմոն քաղաքում, դիմելով բացօթյա լսարանում հավաքված բազմահազար ունկնդիրներին, Հռոմի պապ Ուրբանոս II-ը կոչ արեց օգնության գնալ մահմեդականների լծի տակ հեծող արևելյան քրիստոնյաներին, դրանով փաստորեն սկզբնավորելով մի զանգվածային շարժում, որը հետագայում հայտնի պիտի դառնա խաչակրություն անունով: Ահա մի փոքր հատված նրա ճառից. 
<<Երկիրը, որտեղ բնակվում եք դուք, բոլոր կողմերից սեղմված է ծովով ու լեռնաշղթաներով, և դրա համար էլ այժմ նեղ է դարձել ձեր բազմամարդության պատճառով, հարստություններով այն առատ չէ և հազիվ է հաց հասցնում իր մշակողներին։ Դրանից էլ տեղի է ունենում այն, որ դուք կրծում ու խժռում եք միմյանց, պատերազմներ մղում ու մահացու վերքեր հասցնում։ Իսկ այժմ կարող է դադար առնել ձեր ատելությունը, կհանդարտվեն կռիվները, և կնիրհի երկպառակությունը։ Ճամփա ընկեք դեպի Սուրբ Գերեզմանը, խլեք այդ երկիրը անհավատներից և ձերը դարձրեք։ Այդ հողում «մեղր ու կարագ է հոսում»: Երուսաղեմը երկրիս ամենաբարեբեր մարգարիտն է։>>
Ուրբանոսի կոչը, Կլերմոնի ժողովից հետո ծավալված եռանդուն քարոզչության շնորհիվ, լայն արձագանք գտավ արևմտյան հասարակության բոլոր շերտերում, և բազմահազար կամավորներ պատրաստակամություն հայտնեցին զինվորագրելու ազդարարված սրբազան պատերազմին: Ոգևորությունն այնքան համատարած էր և ցանկացողների թիվն այնքան մեծ, որ Ուրբանոսն ստիպված էր նույնիսկ որոշ սահմանափակումներ մտցնել հավաքագրվողների կազմում, մասնավորապես չխրախուսելով ծերերի, կանանց և երեխաների մասնակցությունը:
Եվ ահա, 1096թ. Գարնանից ի վեր՝ խոշոր բարոններից, ասպետներից, եկեղեցականներից, հողազուրկ գյուղացիներից ու թափառաշրջիկներից կազմված խաչակրաց խայտաբղետ բազմությունը, տարբեր ժամկետներում ու ճանապարհներով, շարժվեց դեպի արևելք, այսպիսով ծնունդ տալով մի փոթորկալից գործընթացի, որը պիտի տևեր շուրջ 200 տարի և ունենալ հետևյալ գլխավոր հանգրվանները.

1.    Առաջին խաչակրաց արշավանք (1096-1099 թթ.), որը գլխավորում էին ֆրանսիական ու նորմանական խոշոր բարոնները, և որի արդյունքում Արևելքում ստեղծվեցին չորս լատինական պետություններ՝ Երուսաղեմի թագավորությունը, Անտիոքի իշխանապետությունը, Եդեսիայի և Տրիպոլիի կոմսությունները:

2.    Երկրորդ խաչակրաց արշավանք (1147-1149 թթ.), ձեռնարկված Մոսուլի աթաբեկ Զանգիի կողմից Եդեսիայի գրավման (1144թ.) վրեժը լուծելու նպատակով: Լիակատար ձախողությամբ ավարտված այս արշավանքի առաջնորդներն էին գերմանական կայսր Կոնրադ III-ը և Ֆրանսիայի թագավոր Լյուսովիկոս VII-ը:

3.    Երրորդ խաչակրաց արշավանքը (1189-1192թթ.), որի նպատակն էր վերանվաճել Սալահեդդինի 1187 թվականին գրավված Երուսաղեմ քաղաքը: Այդ արշավանքը, որի հրամանատարներն էին Ֆրիդրիխ Շիկամորուս կայսրը, Անգլիայի թագավոր Ռիչարդ Առյոծասիրտը և Ֆրանսիայի թագավոր Ֆիլիպ-Օգյուստը. թեև չհասավ իր բուն նպատակին, բայց նրա շնորհիվ վերականգնվեց Երուսաղեմի թագավորությունը՝ Աքքա կենտրոնով, ինչպես նաև հիմնադրվեց Կիպրոսի լատինական թագավորությունը:

4.    Չորրորդ խաչակրաց արշավանք (1204թ), որն, ի տարբերություն նախորդ երկուսի, առաջնորդում էին ոչ թե եվրոպական մեծ երկրների թագավորները, այլ մի քանի խոշոր բարոններ: Այդ արշավանքը Մահմեդական Արևելք ուղղվելու փոխարեն, շրջվեց դեպի Բյուզանդիա և ավարտվեց նրա մայրաքաղաքի գրավմամբ և Կոստանդնուպոլսի ատինական կայսրության հիմնադրմամբ:

5.    Հինգերորդ խաչակրաց արշավանք (1217-1221թթ.). Երուսաղեմի թագավոր Հովհաննես Բրիենացու, Ավստրալիայի դուքս Լեոպոլդ VI-ի և պապական նվիրակ Պելագիոսի առաջնորդությամբ իրականացված այս արշավանքի արդյունքում գրավվեց Եգիպտոսի Դամիատ նավահանգիստը, որը սակայն գրեթե անմիջապես կրկին ընկավ Այուբյան սութանների ձեռքը:
6.    Վեցերորդ խաչակրաց արշավանք (1228-1229թթ.), որը միայնակ գլխավորում էր Ֆրիդրիխ II գերմանական կայսրը: Վերջինիս հաջողվեց զուտ դիվանագիտական միջոցներով Եգիպտոսի Այուբյաններից կորզել Երուսաղեմ քաղաքը, որն այս անգամ խաչակիրների ձեռքում մնաց 15 տարի (1229-1244թթ.):

7.    Յոթերորդ խաչակրաց արշավանք (1248-1254թթ.), որի ընթացքում այն առաջնորդող ֆրանսիայի Լյուդովիկոս IX թագավոր, հինգերորդ արշավանքի օրինակով, գրավեց Դամիատ քաղաքը, բայց շուտով ջախջախիչ պարտություն կրելով, կրկին կորցրեց այն:

8.    Ութերորդ խաչակրաց արշավանք (1270թ.), որը նույնպես իրականացվեց Լյուդովիկոս IX-ի հրամանատրությամբ, սակայն Արևելք ճանապարհվելու փոխարեն ուղղվելով դեպի Թունիս, ձախողության մատնվեց, և թագավորն ինքն էլ այնտեղ կնքեց իր մահկանացուն, հետագայում դասվելով սրբերի շարքը:


Խաչակրության նախադրյալները

Խաչակրության սոցիալ-տնտեսականն նախադրյալների շարքում հետազոտողներից շատերը գլխավոր տեղ են հատկացնում XI դարում Արևմտյան Եվրոպայում արձանագրված ընդհանուր վերելքին: Զգացվում էր բնակչության աճի միտումը, վերականգնվել էին միջերկրածովյան քաղաքները, և դրա շնորհիվ աշխուժացել էր միջազգային առևտուրը: Այս ամենի հետ մեկտեղ ընկել էր պետական հաստատությունների հեղինակությունը: Դրության տեն էին դարձել խոշոր ավատատերերն ու ռազմատենչ ասպետները, որոնք էլ անընդհատ պատերազմում էին միմյանց դեմ, պատճառելով ահռելի ավերածություններ: Այդ ամենը հանգեցրեց նրան, որ Եկեղեցին ստիպված հաստարարեց Աստծու խաղաղության կամ զնինադասարի օրեր, որոնց ընթացքում արգելվում էր մարդական գործողություններ իրականացնել:  Ինչպես գիտենք այդ շամանակ գործում էր մայորատի օրենքը: Հողը հորից անցնում էր ավագ որդուն, սիսկ մյուս որդիները իրենք պետք է հոգային իրենք ապրուստի հարցը: Ավելացել էին նաև հողազուրկ գյուղացիները թիվը, ովքեր իրենք կյանքը պահպանելու համար ուզում էին լքել հայրենի բնակավայրը:  Ժամանակի ընթացոքւմ Արևմուտքում ձևավորվել էր սուրբ Ավգուստինոսի կողմից առաջ քաշված արդար պատերազմի հասկացությունը, որի նպատակը աստվածածնչյան <<մի սպանիր> պատվիրանի հաղթահարումն է, և որի տակ հասկացբում էր զուտ պածտպանական պատերազմ: Այդ հասկացության բնական զարգացումը ի վերջո հանգեցրեց սրբազան պատերազմին:
Խաչակրության նախադրյալները քննելիս չպետք է անտեսենք նաև հակառակորդի ճամբարումտիրող իրավիչակը: Իսկ մահմեդականների մոտ իշխում էր մասնատվածությունը ու անմիաբանությունը, քանի որ Սելջուկյան ածխարհակալության գրեթե բոլոր նահանգները բաշանված էին էմիրությունների ու աթաեկությունների, որոնց միջը հարատև պատերազմ էր: Յուրաքանչյուր էմիր ջգտում էր հաստատել իր գերիշխանությունը , սակայն նրանցից ոչ մեկին չհաջողվեց վերականգնել Սելջուկյան կայսրության նախկին միասնությունը:  
Անմիջական դրդապատճառներն ու խթանները.
1.    Առաջին խաչակրաց արշավանքի գլխավոր դրդապատճառ է համարվում բյուզանդական կայսր Ալեքսիոս Կոմնենոսի դիմումը Ուրբանոսին, որով նա Արևմուտքից զինական օգնություն էր խնդրում՝ սելջուկյան ներխուժումները դիմագրավելու նպատակով: Կայսեր պատվիրակները 1095թ. Մարտին ներկայանալով իտալական Պիաչենցա քաղաքում պապի գումարած եկեղեցական ժողովին, այդ խնդրանքը հիմնավորել էին արևելյան քրիստոնյաների կրած ծանր տառապանքներով և սելջուկների գործած սոսկալի ավերածություններով: Ի դեպ, սա նորություն չէր
2.     Խաչակրության գաղափարի հղացման և իրականացման երկրորդ խթան են դիտվում սելջուկյան արշավանքներից հետո ուխտագնացության համար առաջացած դժվարությունները և ուխտավորների կյանքին սպառնացող վտանգները:

Որոնք էին Ուրբանոսի բուն մտադրությունները

1.      Նախաձեռնելով խաչակրությունը, Հռոմի պապը ձգտում էր իր ենթակայության տակ գցել արևելաքրիստոնեական եկեղեցիները:
2.      Ընդառաջելով Ալեքսիոս կայսեր խնդրանքին , ՈՒրբանոսն ուզում էր մեղմել հարաբերությունները Բյուզանդիայի հետ, և հաղթահարելով 1054 թվականի խզումը, վերականգնել լատինական և հույն-ուղղափառ եկեղեցիների միությունը Հռոմի գերակայության ներքո:
3.      Հռոմի պապի նպատակն էր վերացնել հույն-ուղղափառ եկեղեցու ինքնուրույնությունը և տիրել նրա հարստություններին::
4.      Պապը երազում էր իր աշխարհիկ իշխանույթւոնը տարածել Արևելքում նվաճված երկրների վրա: Ժ Ռիշարը հերքում է այս տեսակետը, արդարացիորեն նշելով, որ Արևելքում հիմնված լատինական պետություններից ոչ մեկը իրեն Սուրբ Աթոռի վասալ չի ճանաչել:
5.      Հռոմի Պապն ուզում էր Արևելքն ազատել ասպետների գործած ավերածություններից և նրանց ռազմատենչ եռանդը շեղել այս ուղղությամբ: Ուրբանոս պապը , կլերմոնյան քարոզում դիմելով ունկնդիրներին, դատապարտում է ասպեների գործած բռնությունները և հորդորում և հորդորում է դրա փոխարեն օգնության գնալ իրենց հավատակիցներին, ովքեր «անհավատների» ձեռքից տառապում են Արևելքում: Բայց սա ավեի շուտ լսարանի հոգու վրա ազդելուն ուղղված ճարտասանական հնարք, քան թե հետին միտք պետք է համարել:
6.    Քանի որ IX դ. Վերջին տասնամյակում սելջուկյան առաջխաղացման վտանգն այլևս իրական չէր, և արևելյան քրիստոնյաներն էլ առանձնակի հալածանքի չէին ենթարկվում թուրքերի կողմից, բացի Զիմմիի կարգավիճակին բնորոշ սահմանափակումներից, ուստի դա չէր կարող խաչակրության պատճառ հանդիսանալ: Հետևաբար Ուրբանոսը հետապնդում էր բոլորովին այլ նպատկ, որը վերաբերում էլ Արևմուտքի ներքին խնդիրներին, այն է՝ գերանական կայսեր դեմ մղված պայքարում բարձրացնել պապականության հեղինակությունը և ապահովել եկեղեցու գերակայությունը աշխարհիկ իշխանույթւոնների նկատմամբ:


Երուսաղեմի պաշարումը

Հասնելով Երուսաղեմ, խաչակիրները հանդիպեցին հրեաների և մուսուլմանների համառ դիմադրությանը։ Սակայն նրանք անհաջողության մատնվեցին և 1099 թհուլիսի 15-ին խաչակիրները մտան քաղաք։ Ինչպես Անտիոքում, այստեղ նույնպես սկսվեցին մուսուլմանների և հրեաների ջարդ և մզկիթների ոչնչացում։  Աղբյուրներից մեկում նշվում է, որ «մեկուսացումն ու վախը», որ զգում էին ֆրանկները (խաչակիրները) գտնվելով հայրենիքից այդքան հեռու, բացատրում է այդ արարքների, ինչպես նաև 1098 թ-ի Մաարայի պաշարման ժամանակ մարդակերության դեպքերի պատճառները։ Առաջին խաչակրաց արշավանքի հետևանքով ստեղծվեցին մի շարք խաչակրաց թագավորություններԵրուսաղեմի թագավորությունըԱնտիոքի դքսությունըԵդեսիայի կոմսությունն ու Տրիպոլիի կոմսությունը։ Դրանցից ամենախոշորը Երուսաղեմի թագավորությունն էր, որտեղ 120,000 խաչակիրները (մեծ մասամբ ֆրանսիախոս) իշխում էին 350,000 մուսուլմանների, հրեաների և բնիկ ուղղափառ եկեղեցու ներկայացուցիչների նկատմամբ, ովքեր այդտեղ էին բնակվում դեռևս արաբական նվաճումներից առաջ։
Խաչակիրները փորձեցին նաև գրավել ներկայիս Լիբանանի տարածքում գտնվող ծովափնյա Տյուրոս քաղաքը։ Տյուրոսի մուսուլման բնակիչները օգնություն խնդրեցին Զահի ալ-Դին աթաբեկից՝ Դամասկոսի կառավարչից, խոստանալով հանձնվել նրան։ Երբ Զահր ալ-Դինը ջախջախեց խաչակիրներին, քաղաքի բնակիչները հրաժարվեցին հանձնվել նրան և Զահր ալ-Դինն ասաց՝
Ընդհանուր առմամբ, ներքին հակասությունների պատճառով, մուսուլմանները սկզբնական շրջանում թույլ դիմադրություն ցույց տվեցին խաչակիրներին։  Սակայն կամաց-կամաց մուսուլմանները սկսեցին միավորվել, և արդեն 1144 թ. Զանգի ամիրայի գլխավորությամբ խաչակիրներից գրավեցին Հայոց Միջագետքի երբեմնի ծաղկուն քաղաք Եդեսիան։ Այն առաջին քաղաքն էր Մերձավոր Արևելքում, որ գրավվեց խաչակիրների կողմից, և առաջինն էր, որ վերագրավվեց մուսուլմանների կողմից։ Եդեսիայի գրավումից հետո, Հռոմի Պապը կազմակերպեց Երկրորդ խաչակրաց արշավանքը:

Խաչակրաց արշավանքների արդյունքները

Խաչակրաց արշավանքները անպտուղ են համարվում ոչ միայն քաղաքական տեսակետից, այլև մշակութային առումով: Որքան էլ զարմանալի է, Արևելքում հիմնված լատինական պետությունները չստեղծեցին մնայուն արժեք ներկայացնող մշակույթ: Քիչ թե շատ ծաղկում ապրեցին միայն ճարտարապետությունը՝ մասնավորապես բերդաշինությունը, պատմագրությունը, որի գլուխգործոցը հանդիսացավ Վիլհելմ Տյուրացու «Պատմությունը: Հավանաբար թույլ էին զարգացած մանրանկարչությունը և գրչության արվեստը, քանի որ լատինական Արևելքից մեզ հասած ձեռագրերի թիվը չի անցնում երկու տասնյակից:  Բավականին ճանաչում է գտել նաև այն տեսակետը, որի համաձայն՝ խաչակրած արշավանքները նպաստել են առևտրի զարգացմանը: Որոշ հետազոտողներ , սակայն, պնդում են, որ դա այնքան էլ չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ միջազգային առևտրի կենտրոնը Ալեքսանդրիան էր, և ոչ թե սիրիական նավահանգիստները:
Այսպիսով, խաչակրաց արշավանքները, հակառակ իրենց վրա հրավիրած հսկայական ուշադրությանը, պատմական հեռանկարի տեսակետից լուսանցային դեր խաղացին թե Եվրոպայի, թե Արևելքի ճակատագրում, չխախտելով և ոչնչով չկանխորոշելով նրանց մայրուղային զարգացման միտումները:

Գրականություն 

1. Լևոն Տեր-Պետրոսյանի «Խաչակիրները և հայերը», հատոր Ա.
2.  վիքիպեդիայի ազատ հանրագիտարան
 
© 2013 Հեռադիտակ | Designed by Making Different | Provided by All Tech Buzz | Powered by Blogger | Edited By Logic