«Խաշաթաղ-Գլենդել» պատմվածքների ժողովածու:
Ոչ մի բարև:
Ծնվել եմ Իրանում, ձեզ ճանաչել եմ պատմությունից ու ահավոր ատել եմ: Գիտեմ, ատելությունը թունավոր, հրեշավոր երևույթ է, հայերը վարակված են այդ թույնով, դուք սրսկեցիք այդ թույնը, իսկ ես, ուզում եմ մաքրվել, դրա համար էլ գրում եմ այս նամակը: Ուզում եմ սիրել աշխարհի բոլոր մարդկանց ու բարձր բղավել՝ ԲԱՐԵՎ…
Փոքր էի, չէի հասկանում թե պարսիկները ինչու են ձեզ համեմատել էշի, ավանակի հետ, այսինքն առանց էշ ածականի թուրք չէին ասում: Դա եթե պատահական, ոչ հիմնավորված լիներ, մինչև այսօր չէր օգտագործվի: Մի նեղացեք, այդ առումով դուք բախտավոր եք, էշը՝ բարի, ազնիվ, հլու-հնազանդ, չարքաշ կենդանի է, պատահական չէր, որ Քրիստոսը, ոչ թե ձիուն, այլ էշին նստած մտավ Երուսաղեմ: Ուղղակի զարմանում եմ, որ դարերի մշակույթ ունեցող, իրենց բանաստեղծներով, փիլիսոփաներով ու գիտնականներով, մի խոսքով՝ իրենց հանճարեղ մտածողներով աշխարհին զարմացրած այս հրաշալի պարսիկ ազգը ինչպե՞ս է իրեն թույլ տվել ձեզ պիտակել ընտանի կենդանու անունով… Չէ՞ որ ընտանի կենդանին մարդ չի ուտում, իսկ դուք մի ամբողջ ազգ հոշոտեցիք…
Ինչ աչք եմ բացել, ընտանիքս, ազգիս փոքրիկ մասնիկը, սգի մեջ է: Ամբողջ կյանքում հաց ու ջրից ավելի շատ լսել ու օգտագոծել ենք եղեռն, ոճիր, ջարդ, կոտորած, սպանդ, ցեղասպանություն, արցունք, արյուն, թուրք, սուլթան, օսման, հայվան, վայրագ, ենիչերի, ավազ, անապատ, սով, քաղց, ծարավ… կուշտ հաց ուտել չէինք կարողանում… Հայոց լեզվիս առաջին դասը եղել է նրա մասին, թե Տեր Զորի անապատում սոված ու ծարավ հայ երեխաներին ավազի վրա ինչպես են սովորեցրել հայերեն այբուբենը… պապիս ու հորս ուսերին եմ մասնակցել «Հանուն արդարության», «Թող չկրկնվի…» ցույցերին, մեր բոլոր ուրախությունները, տոնակատարությունները սկսվել են մեկ րոպե լռությամբ: Ամբողջ Ապրիլ ամիսը զբաղված ենք եղել եղեռնի հիշատակը պատշաճ տոնելու աշխատանքներով… Ապրիլ ամսում հարսանի՞ք, դա հնարավոր չէր, անգամ ամաչում էինք ծիծաղել, անեկդոտ պատմել: Ի՞նչ է, չե՞ք կարծում Իրանի հեռավոր գյուղերում, 1948 թվականին ծնված անձս ևս եղեռնազարկ է… Ինչո՞ւ թույլ չտվեցիք մարդավայել ապրել, չափսոսալ, չատել, տարին տասներկու ամիս ժպտալ, աշխարհի գրականության հետ կարդալ նաև թուրքականը, առանց ամաչելու լսել թուրքական երաժշտություն ու դիտել թուրքալեզու հեռուստացույց… Կնոջս հետ միասին կարպետ էինք գնել, տուն տարանք, գեղեցիկ էր, տասնվեց տարեկան աղջնակս նայեց պիտակին ու ասաց. «Կտանե՛ք, կվերադարձնեք, թրքական է»:
Չգիտեմ ինչու, բայց հուզվեցի… Իմ աղջիկն էլ էր եղեռնազարկ եղել: Չե՞ք կարծում, որ նա էլ է ատում ձեզ: Չեմ ուզում նա ատել իմանա, նրան սիրել է պետք… Միշտ ինքս ինձ հարց եմ տվել. «Կարո՞ղ եմ մարդ սպանել» ու սարսափել եմ, մարմնովս դող է անցել ու մտածել եմ. «Բա նրանք ինչպե՞ս են…»: Իսկ հիմա՞…
Եթե ոչ ֆիզիկապես, ապա ինչո՞ւ եք փորձում ավելի քաղաքակիրթ մեթոդներով, ժխտողական քաղաքականությամբ սպանել ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած մարդկանց թոռնիկների ոգին, ինչո՞ւ չեք ուզում ձեզ սիրեն: Ինչո՞ւ եք հետապնդում ձեր ժողովրդի մտածող այն անդամներին, ովքեր մարդ դառնալով ամաչում են իրենց պապերի գործած ոճիրների համար ու ցանկանում են ամենատարրական իսկ քաղաքակրթությամբ՝ միայն մեկ «ներողություն» բառով, հայցեն տուժողների ներողամտությունը, ինչո՞ւ թույլ չեք տալիս թուրք նոբելյան մրցանակակիրը իր իսկ հայրենի հողի վրա, իր տանը ազատ շունչ առնի, և ի ցույց նրան՝ հայ մտավորականին եք ահաբեկում իր իսկ խմբագրատան առաջ…
Չեմ ուզում աղջիկս որևէ մեկին ատի:
Հարցերը շա՜տ են… Գուցե նամակս էլ մի քիչ տարօրինակ է, մի նեղացեք, ուրիշ կերպ լինել չէր կարող, որովհետև մեկ տարի է, ինչ աշխատում եմ պարսիկ գրող Էսմայիլ Ռայինի «Հայերի զանգվածային կոտորածները» գրքի թարգմանության վրա: Ռայինը իր գրքի նախաբանում այն համոզումն է հայտնել, որ դուք իրոք մարդ եք դարձել ու մուտք եք գործել քաղաքակիրթ աշխարհ, բայց ես դրան չեմ հավատում, դա պարզապես գրել է ձեզ սիրաշահելու համար. 70-ականներին գրքի տպագրությունը խոչընդոտների առաջ չկանգնեցնելու համար նույն բանը արել է նաև Սեյեդ Մոհամադ Ալի Ջամալզադեն: Նա իր հուշերի ավարտին գրում է. «Այսօր պետք է փառք տանք Աստծուն, որ թուրքական կառավարությունը վարում է աշխարահաճո քաղաքականություն…»:
Հավատա՞նք… Ասում են մարդու թշնամին անգամ պիտի կիրթ լինի, բարեկիրթ, վատ չի լինի նաև՝ հարուստ: Երեք միլիոնից ավելի միայն Գերմանիայում եք, այդ երեք միլիոնը գոնե ներողություն ասել սովորեր, ինչո՞ւ քաղաքակիրթ, բարեկիրթ մարդու կողքին ապրելով՝ քաղաքակրթությամբ չեք վարակվում, ինչո՞ւ նրանց ամենատարրական մշակույթը չի ազդում ձեզ վրա: Այդ ինչպե՞ս պատահեց, որ իրենց շահերից ելնելով հայերին ձեր երախը գցող գերմանացիները կարողացան ողջակիզված հրեա ժողովրդից ներողություն խնդրել ու մինչ օրս փոխհատուցել… Երբեմն մտածում եմ՝ ինչ լավ է, որ գերմանացիները հրեաներին խորովել, հետո են «կերել», ինչո՞ւ դուք չէիք ազատվում նախամարդու բնազդից, գոնե մեր երեխաներին եփեիք, խորովեիք, ոչ թե բռնաբարեիք, ապա դիերը անգղներին ու բորենիներին բաժին հանեիք: Ինչո՞ւ 70 տարվա սովետական կարգերը ձեր ցեղակից ազերիներին չկարողացան հասկացնել, որ Տիգրանակերտը հայկական քաղաք է, դեռ հինգերորդ դարից եկած Ամարասներն ու Գանձասարները ոչ թե մզկիթ, այլ հայկական եկեղեցիներ են… Կամ սովետական պետությունը ինչպե՞ս կարողացավ էդ ձեր «հանճարեղ» եղբայրներին ու քույրերին համոզել հակառակը… Հիմա ինչպես չհավատալ ձեր ցեղին տված էշ պիտակին: Ախր, որ այդպիսին չլինեիք, Ղարաբաղի համար պատերազմ կանեի՞ք, Հայաստանի հետ սահմանները կփակեի՞ք: Չե՞ք հիշում հայր Ալիևը ինչպիսի գեղեցիկ քաղաքանություն էր վարում, մերոնք էշի ականջին քնած, Ալիևը հարյուր հազարավոր ազերի էր բնակեցնում Հայաստանի ռազմավարական ամենամեծ ու ամենակարևոր նշանակություն ունեցող տարածքներում… Նա՝ էդ ամենաազգասեր հայր Ալիևը, քանի՜-քանի՜ տասնյակ անգամ ՆախիջՈչ մի բարև:
Ծնվել եմ Իրանում, ձեզ ճանաչել եմ պատմությունից ու ահավոր ատել եմ: Գիտեմ, ատելությունը թունավոր, հրեշավոր երևույթ է, հայերը վարակված են այդ թույնով, դուք սրսկեցիք այդ թույնը, իսկ ես, ուզում եմ մաքրվել, դրա համար էլ գրում եմ այս նամակը: Ուզում եմ սիրել աշխարհի բոլոր մարդկանց ու բարձր բղավել՝ ԲԱՐԵՎ…
Փոքր էի, չէի հասկանում թե պարսիկները ինչու են ձեզ համեմատել էշի, ավանակի հետ, այսինքն առանց էշ ածականի թուրք չէին ասում: Դա եթե պատահական, ոչ հիմնավորված լիներ, մինչև այսօր չէր օգտագործվի: Մի նեղացեք, այդ առումով դուք բախտավոր եք, էշը՝ բարի, ազնիվ, հլու-հնազանդ, չարքաշ կենդանի է, պատահական չէր, որ Քրիստոսը, ոչ թե ձիուն, այլ էշին նստած մտավ Երուսաղեմ: Ուղղակի զարմանում եմ, որ դարերի մշակույթ ունեցող, իրենց բանաստեղծներով, փիլիսոփաներով ու գիտնականներով, մի խոսքով՝ իրենց հանճարեղ մտածողներով աշխարհին զարմացրած այս հրաշալի պարսիկ ազգը ինչպե՞ս է իրեն թույլ տվել ձեզ պիտակել ընտանի կենդանու անունով… Չէ՞ որ ընտանի կենդանին մարդ չի ուտում, իսկ դուք մի ամբողջ ազգ հոշոտեցիք…
Ինչ աչք եմ բացել, ընտանիքս, ազգիս փոքրիկ մասնիկը, սգի մեջ է: Ամբողջ կյանքում հաց ու ջրից ավելի շատ լսել ու օգտագոծել ենք եղեռն, ոճիր, ջարդ, կոտորած, սպանդ, ցեղասպանություն, արցունք, արյուն, թուրք, սուլթան, օսման, հայվան, վայրագ, ենիչերի, ավազ, անապատ, սով, քաղց, ծարավ… կուշտ հաց ուտել չէինք կարողանում… Հայոց լեզվիս առաջին դասը եղել է նրա մասին, թե Տեր Զորի անապատում սոված ու ծարավ հայ երեխաներին ավազի վրա ինչպես են սովորեցրել հայերեն այբուբենը… պապիս ու հորս ուսերին եմ մասնակցել «Հանուն արդարության», «Թող չկրկնվի…» ցույցերին, մեր բոլոր ուրախությունները, տոնակատարությունները սկսվել են մեկ րոպե լռությամբ: Ամբողջ Ապրիլ ամիսը զբաղված ենք եղել եղեռնի հիշատակը պատշաճ տոնելու աշխատանքներով… Ապրիլ ամսում հարսանի՞ք, դա հնարավոր չէր, անգամ ամաչում էինք ծիծաղել, անեկդոտ պատմել: Ի՞նչ է, չե՞ք կարծում Իրանի հեռավոր գյուղերում, 1948 թվականին ծնված անձս ևս եղեռնազարկ է… Ինչո՞ւ թույլ չտվեցիք մարդավայել ապրել, չափսոսալ, չատել, տարին տասներկու ամիս ժպտալ, աշխարհի գրականության հետ կարդալ նաև թուրքականը, առանց ամաչելու լսել թուրքական երաժշտություն ու դիտել թուրքալեզու հեռուստացույց… Կնոջս հետ միասին կարպետ էինք գնել, տուն տարանք, գեղեցիկ էր, տասնվեց տարեկան աղջնակս նայեց պիտակին ու ասաց. «Կտանե՛ք, կվերադարձնեք, թրքական է»:
Չգիտեմ ինչու, բայց հուզվեցի… Իմ աղջիկն էլ էր եղեռնազարկ եղել: Չե՞ք կարծում, որ նա էլ է ատում ձեզ: Չեմ ուզում նա ատել իմանա, նրան սիրել է պետք… Միշտ ինքս ինձ հարց եմ տվել. «Կարո՞ղ եմ մարդ սպանել» ու սարսափել եմ, մարմնովս դող է անցել ու մտածել եմ. «Բա նրանք ինչպե՞ս են…»: Իսկ հիմա՞…
Եթե ոչ ֆիզիկապես, ապա ինչո՞ւ եք փորձում ավելի քաղաքակիրթ մեթոդներով, ժխտողական քաղաքականությամբ սպանել ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած մարդկանց թոռնիկների ոգին, ինչո՞ւ չեք ուզում ձեզ սիրեն: Ինչո՞ւ եք հետապնդում ձեր ժողովրդի մտածող այն անդամներին, ովքեր մարդ դառնալով ամաչում են իրենց պապերի գործած ոճիրների համար ու ցանկանում են ամենատարրական իսկ քաղաքակրթությամբ՝ միայն մեկ «ներողություն» բառով, հայցեն տուժողների ներողամտությունը, ինչո՞ւ թույլ չեք տալիս թուրք նոբելյան մրցանակակիրը իր իսկ հայրենի հողի վրա, իր տանը ազատ շունչ առնի, և ի ցույց նրան՝ հայ մտավորականին եք ահաբեկում իր իսկ խմբագրատան առաջ…
Չեմ ուզում աղջիկս որևէ մեկին ատի:
Հարցերը շա՜տ են… Գուցե նամակս էլ մի քիչ տարօրինակ է, մի նեղացեք, ուրիշ կերպ լինել չէր կարող, որովհետև մեկ տարի է, ինչ աշխատում եմ պարսիկ գրող Էսմայիլ Ռայինի «Հայերի զանգվածային կոտորածները» գրքի թարգմանության վրա: Ռայինը իր գրքի նախաբանում այն համոզումն է հայտնել, որ դուք իրոք մարդ եք դարձել ու մուտք եք գործել քաղաքակիրթ աշխարհ, բայց ես դրան չեմ հավատում, դա պարզապես գրել է ձեզ սիրաշահելու համար. 70-ականներին գրքի տպագրությունը խոչընդոտների առաջ չկանգնեցնելու համար նույն բանը արել է նաև Սեյեդ Մոհամադ Ալի Ջամալզադեն: Նա իր հուշերի ավարտին գրում է. «Այսօր պետք է փառք տանք Աստծուն, որ թուրքական կառավարությունը վարում է աշխարահաճո քաղաքականություն…»:
Հավատա՞նք… Ասում են մարդու թշնամին անգամ պիտի կիրթ լինի, բարեկիրթ, վատ չի լինի նաև՝ հարուստ: Երեք միլիոնից ավելի միայն Գերմանիայում եք, այդ երեք միլիոնը գոնե ներողություն ասել սովորեր, ինչո՞ւ քաղաքակիրթ, բարեկիրթ մարդու կողքին ապրելով՝ քաղաքակրթությամբ չեք վարակվում, ինչո՞ւ նրանց ամենատարրական մշակույթը չի ազդում ձեզ վրա: Այդ ինչպե՞ս պատահեց, որ իրենց շահերից ելնելով հայերին ձեր երախը գցող գերմանացիները կարողացան ողջակիզված հրեա ժողովրդից ներողություն խնդրել ու մինչ օրս փոխհատուցել… Երբեմն մտածում եմ՝ ինչ լավ է, որ գերմանացիները հրեաներին խորովել, հետո են «կերել», ինչո՞ւ դուք չէիք ազատվում նախամարդու բնազդից, գոնե մեր երեխաներին եփեիք, խորովեիք, ոչ թե բռնաբարեիք, ապա դիերը անգղներին ու բորենիներին բաժին հանեիք: Ինչո՞ւ 70 տարվա սովետական կարգերը ձեր ցեղակից ազերիներին չկարողացան հասկացնել, որ Տիգրանակերտը հայկական քաղաք է, դեռ հինգերորդ դարից եկած Ամարասներն ու Գանձասարները ոչ թե մզկիթ, այլ հայկական եկեղեցիներ են… Կամ սովետական պետությունը ինչպե՞ս կարողացավ էդ ձեր «հանճարեղ» եղբայրներին ու քույրերին համոզել հակառակը… Հիմա ինչպես չհավատալ ձեր ցեղին տված էշ պիտակին: Ախր, որ այդպիսին չլինեիք, Ղարաբաղի համար պատերազմ կանեի՞ք, Հայաստանի հետ սահմանները կփակեի՞ք: Չե՞ք հիշում հայր Ալիևը ինչպիսի գեղեցիկ քաղաքանություն էր վարում, մերոնք էշի ականջին քնած, Ալիևը հարյուր հազարավոր ազերի էր բնակեցնում Հայաստանի ռազմավարական ամենամեծ ու ամենակարևոր նշանակություն ունեցող տարածքներում… Նա՝ էդ ամենաազգասեր հայր Ալիևը, քանի՜-քանի՜ տասնյակ անգամ Նախիջևան մտավ… Այնինչ, Հայաստանում ազգային հերոս դարձած Կարեն Դեմիրճյանը Ղարաբաղի տեղն անգամ չգիտեր: Ինչո՞ւ պատերազմ սկսեցիք, Ղարաբաղը կցեիք Հայաստանին, երեք հարյուր հազար ազերիներին ավելացնեիք նաև մի քանի հարյուր հազար, դուք լավ գիտեք, որ առնետի պես եք աճում, աճեիք էլի, ձեզ ո՞վ էր խանգարում, Թուրքիան էլ իր դռները կբացեր հայերի առաջ, վեց հազար պոռնիկի հետ վեց հարյուր հազար էլ աշխատուժ կներկրեր… Հա՛, մի կասկածեք, այդ հնարավորությունը մերոնք տալիս են, մերոնք իրենց քաղաքացիներին երկրից փախցնելու համար ամեն ինչ անում են, նրանց վանելու համար դյուրին պայմաններ են ստեղծում… Հա՛, կփախչեինք, սիրով կգայինք, դուք էլ առիթից կօգտվեիք ու ձեր հարեմների համար ինչքան ցանկանայիք՝ աղջիկներ… Էն տասնհինգ թվականներինը տարբեր էր, դեռահաս, ահել ու ջահել, բռնի տանում էիք, բռնաբարում, հետո էլ ավազով խեղդում էիք, հիմա ոչ մի խնդիր չէիք ունենա, հիմա կամավոր կգային, վկա՝ Հայաստանում վխտացող պարսիկներն ու նրանց վայելած հայ աղջիկները…
Այս հարցի շուրջ հաճախ եմ խորհում ու էլի գալիս եմ այն եզրակացության, որ իսկապես պարսիկները հանճարեղ են, համոզված եմ, որ նրանք, ձեզ էշ ասելով, ոչ թե նկատի են ունեցել ձեր հեզ, համեստ, խոնարհ ու չարքաշ լինելն ու ապրած կենսաձևը, այլ պարզապես, մեծատառով՝ ԷՇ լինելը: Ախր ինչպես չկարողացաք գուշակել, որ միևնույն է, Հայաստանը դատարկվելու է, որ այնտեղ, «թագավորական» գահերին նստած, ձեզանից ոչ պակաս… լեզուս չի պտտում ասել… Ապաշնորհ, ապազգային ղեկավարները, որոնք գուցե և մոնղոլ-թաթարի, թուրքի արյուն են կրում իրենց երակներում, անում են այն, ինչ ձեզ չհաջողվեց անել, մեր «խելացի» պետական այրերին հաջողվում է իրականացնել ձեր դարավոր երազը՝ Հայաստանն առանց հայերի: Ընդունե՛ք ցեղասպանությունը, մոռացե՛ք Ղարաբաղը, բացե՛ք սահմանները, դուք մտե՛ք Եվրամիություն, մենք կհայտնվենք պանթուրքիզմի սահմաններց ներս, դրանով թե՛ Հայոց Հարցը կլուծվի, թե՛ կիրականանա երիտթուրքերի համար այդքան ցանկալի ու պանծալի երազը՝ Հայաստանը առանց հայերի...
Ինչ իմանամ, այն ժամանակ գուցե ես էլ ձերբազատվեմ ԱՏԵԼՈՒՑ…
ևան մտավ… Այնինչ, Հայաստանում ազգային հերոս դարձած Կարեն Դեմիրճյանը Ղարաբաղի տեղն անգամ չգիտեր: Ինչո՞ւ պատերազմ սկսեցիք, Ղարաբաղը կցեիք Հայաստանին, երեք հարյուր հազար ազերիներին ավելացնեիք նաև մի քանի հարյուր հազար, դուք լավ գիտեք, որ առնետի պես եք աճում, աճեիք էլի, ձեզ ո՞վ էր խանգարում, Թուրքիան էլ իր դռները կբացեր հայերի առաջ, վեց հազար պոռնիկի հետ վեց հարյուր հազար էլ աշխատուժ կներկրեր… Հա՛, մի կասկածեք, այդ հնարավորությունը մերոնք տալիս են, մերոնք իրենց քաղաքացիներին երկրից փախցնելու համար ամեն ինչ անում են, նրանց վանելու համար դյուրին պայմաններ են ստեղծում… Հա՛, կփախչեինք, սիրով կգայինք, դուք էլ առիթից կօգտվեիք ու ձեր հարեմների համար ինչքան ցանկանայիք՝ աղջիկներ… Էն տասնհինգ թվականներինը տարբեր էր, դեռահաս, ահել ու ջահել, բռնի տանում էիք, բռնաբարում, հետո էլ ավազով խեղդում էիք, հիմա ոչ մի խնդիր չէիք ունենա, հիմա կամավոր կգային, վկա՝ Հայաստանում վխտացող պարսիկներն ու նրանց վայելած հայ աղջիկները…
Այս հարցի շուրջ հաճախ եմ խորհում ու էլի գալիս եմ այն եզրակացության, որ իսկապես պարսիկները հանճարեղ են, համոզված եմ, որ նրանք, ձեզ էշ ասելով, ոչ թե նկատի են ունեցել ձեր հեզ, համեստ, խոնարհ ու չարքաշ լինելն ու ապրած կենսաձևը, այլ պարզապես, մեծատառով՝ ԷՇ լինելը: Ախր ինչպես չկարողացաք գուշակել, որ միևնույն է, Հայաստանը դատարկվելու է, որ այնտեղ, «թագավորական» գահերին նստած, ձեզանից ոչ պակաս… լեզուս չի պտտում ասել… Ապաշնորհ, ապազգային ղեկավարները, որոնք գուցե և մոնղոլ-թաթարի, թուրքի արյուն են կրում իրենց երակներում, անում են այն, ինչ ձեզ չհաջողվեց անել, մեր «խելացի» պետական այրերին հաջողվում է իրականացնել ձեր դարավոր երազը՝ Հայաստանն առանց հայերի: Ընդունե՛ք ցեղասպանությունը, մոռացե՛ք Ղարաբաղը, բացե՛ք սահմանները, դուք մտե՛ք Եվրամիություն, մենք կհայտնվենք պանթուրքիզմի սահմաններց ներս, դրանով թե՛ Հայոց Հարցը կլուծվի, թե՛ կիրականանա երիտթուրքերի համար այդքան ցանկալի ու պանծալի երազը՝ Հայաստանը առանց հայերի...
Ինչ իմանամ, այն ժամանակ գուցե ես էլ ձերբազատվեմ ԱՏԵԼՈՒՑ…
Ծնվել եմ Իրանում, ձեզ ճանաչել եմ պատմությունից ու ահավոր ատել եմ: Գիտեմ, ատելությունը թունավոր, հրեշավոր երևույթ է, հայերը վարակված են այդ թույնով, դուք սրսկեցիք այդ թույնը, իսկ ես, ուզում եմ մաքրվել, դրա համար էլ գրում եմ այս նամակը: Ուզում եմ սիրել աշխարհի բոլոր մարդկանց ու բարձր բղավել՝ ԲԱՐԵՎ…
Փոքր էի, չէի հասկանում թե պարսիկները ինչու են ձեզ համեմատել էշի, ավանակի հետ, այսինքն առանց էշ ածականի թուրք չէին ասում: Դա եթե պատահական, ոչ հիմնավորված լիներ, մինչև այսօր չէր օգտագործվի: Մի նեղացեք, այդ առումով դուք բախտավոր եք, էշը՝ բարի, ազնիվ, հլու-հնազանդ, չարքաշ կենդանի է, պատահական չէր, որ Քրիստոսը, ոչ թե ձիուն, այլ էշին նստած մտավ Երուսաղեմ: Ուղղակի զարմանում եմ, որ դարերի մշակույթ ունեցող, իրենց բանաստեղծներով, փիլիսոփաներով ու գիտնականներով, մի խոսքով՝ իրենց հանճարեղ մտածողներով աշխարհին զարմացրած այս հրաշալի պարսիկ ազգը ինչպե՞ս է իրեն թույլ տվել ձեզ պիտակել ընտանի կենդանու անունով… Չէ՞ որ ընտանի կենդանին մարդ չի ուտում, իսկ դուք մի ամբողջ ազգ հոշոտեցիք…
Ինչ աչք եմ բացել, ընտանիքս, ազգիս փոքրիկ մասնիկը, սգի մեջ է: Ամբողջ կյանքում հաց ու ջրից ավելի շատ լսել ու օգտագոծել ենք եղեռն, ոճիր, ջարդ, կոտորած, սպանդ, ցեղասպանություն, արցունք, արյուն, թուրք, սուլթան, օսման, հայվան, վայրագ, ենիչերի, ավազ, անապատ, սով, քաղց, ծարավ… կուշտ հաց ուտել չէինք կարողանում… Հայոց լեզվիս առաջին դասը եղել է նրա մասին, թե Տեր Զորի անապատում սոված ու ծարավ հայ երեխաներին ավազի վրա ինչպես են սովորեցրել հայերեն այբուբենը… պապիս ու հորս ուսերին եմ մասնակցել «Հանուն արդարության», «Թող չկրկնվի…» ցույցերին, մեր բոլոր ուրախությունները, տոնակատարությունները սկսվել են մեկ րոպե լռությամբ: Ամբողջ Ապրիլ ամիսը զբաղված ենք եղել եղեռնի հիշատակը պատշաճ տոնելու աշխատանքներով… Ապրիլ ամսում հարսանի՞ք, դա հնարավոր չէր, անգամ ամաչում էինք ծիծաղել, անեկդոտ պատմել: Ի՞նչ է, չե՞ք կարծում Իրանի հեռավոր գյուղերում, 1948 թվականին ծնված անձս ևս եղեռնազարկ է… Ինչո՞ւ թույլ չտվեցիք մարդավայել ապրել, չափսոսալ, չատել, տարին տասներկու ամիս ժպտալ, աշխարհի գրականության հետ կարդալ նաև թուրքականը, առանց ամաչելու լսել թուրքական երաժշտություն ու դիտել թուրքալեզու հեռուստացույց… Կնոջս հետ միասին կարպետ էինք գնել, տուն տարանք, գեղեցիկ էր, տասնվեց տարեկան աղջնակս նայեց պիտակին ու ասաց. «Կտանե՛ք, կվերադարձնեք, թրքական է»:
Չգիտեմ ինչու, բայց հուզվեցի… Իմ աղջիկն էլ էր եղեռնազարկ եղել: Չե՞ք կարծում, որ նա էլ է ատում ձեզ: Չեմ ուզում նա ատել իմանա, նրան սիրել է պետք… Միշտ ինքս ինձ հարց եմ տվել. «Կարո՞ղ եմ մարդ սպանել» ու սարսափել եմ, մարմնովս դող է անցել ու մտածել եմ. «Բա նրանք ինչպե՞ս են…»: Իսկ հիմա՞…
Եթե ոչ ֆիզիկապես, ապա ինչո՞ւ եք փորձում ավելի քաղաքակիրթ մեթոդներով, ժխտողական քաղաքականությամբ սպանել ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած մարդկանց թոռնիկների ոգին, ինչո՞ւ չեք ուզում ձեզ սիրեն: Ինչո՞ւ եք հետապնդում ձեր ժողովրդի մտածող այն անդամներին, ովքեր մարդ դառնալով ամաչում են իրենց պապերի գործած ոճիրների համար ու ցանկանում են ամենատարրական իսկ քաղաքակրթությամբ՝ միայն մեկ «ներողություն» բառով, հայցեն տուժողների ներողամտությունը, ինչո՞ւ թույլ չեք տալիս թուրք նոբելյան մրցանակակիրը իր իսկ հայրենի հողի վրա, իր տանը ազատ շունչ առնի, և ի ցույց նրան՝ հայ մտավորականին եք ահաբեկում իր իսկ խմբագրատան առաջ…
Չեմ ուզում աղջիկս որևէ մեկին ատի:
Հարցերը շա՜տ են… Գուցե նամակս էլ մի քիչ տարօրինակ է, մի նեղացեք, ուրիշ կերպ լինել չէր կարող, որովհետև մեկ տարի է, ինչ աշխատում եմ պարսիկ գրող Էսմայիլ Ռայինի «Հայերի զանգվածային կոտորածները» գրքի թարգմանության վրա: Ռայինը իր գրքի նախաբանում այն համոզումն է հայտնել, որ դուք իրոք մարդ եք դարձել ու մուտք եք գործել քաղաքակիրթ աշխարհ, բայց ես դրան չեմ հավատում, դա պարզապես գրել է ձեզ սիրաշահելու համար. 70-ականներին գրքի տպագրությունը խոչընդոտների առաջ չկանգնեցնելու համար նույն բանը արել է նաև Սեյեդ Մոհամադ Ալի Ջամալզադեն: Նա իր հուշերի ավարտին գրում է. «Այսօր պետք է փառք տանք Աստծուն, որ թուրքական կառավարությունը վարում է աշխարահաճո քաղաքականություն…»:
Հավատա՞նք… Ասում են մարդու թշնամին անգամ պիտի կիրթ լինի, բարեկիրթ, վատ չի լինի նաև՝ հարուստ: Երեք միլիոնից ավելի միայն Գերմանիայում եք, այդ երեք միլիոնը գոնե ներողություն ասել սովորեր, ինչո՞ւ քաղաքակիրթ, բարեկիրթ մարդու կողքին ապրելով՝ քաղաքակրթությամբ չեք վարակվում, ինչո՞ւ նրանց ամենատարրական մշակույթը չի ազդում ձեզ վրա: Այդ ինչպե՞ս պատահեց, որ իրենց շահերից ելնելով հայերին ձեր երախը գցող գերմանացիները կարողացան ողջակիզված հրեա ժողովրդից ներողություն խնդրել ու մինչ օրս փոխհատուցել… Երբեմն մտածում եմ՝ ինչ լավ է, որ գերմանացիները հրեաներին խորովել, հետո են «կերել», ինչո՞ւ դուք չէիք ազատվում նախամարդու բնազդից, գոնե մեր երեխաներին եփեիք, խորովեիք, ոչ թե բռնաբարեիք, ապա դիերը անգղներին ու բորենիներին բաժին հանեիք: Ինչո՞ւ 70 տարվա սովետական կարգերը ձեր ցեղակից ազերիներին չկարողացան հասկացնել, որ Տիգրանակերտը հայկական քաղաք է, դեռ հինգերորդ դարից եկած Ամարասներն ու Գանձասարները ոչ թե մզկիթ, այլ հայկական եկեղեցիներ են… Կամ սովետական պետությունը ինչպե՞ս կարողացավ էդ ձեր «հանճարեղ» եղբայրներին ու քույրերին համոզել հակառակը… Հիմա ինչպես չհավատալ ձեր ցեղին տված էշ պիտակին: Ախր, որ այդպիսին չլինեիք, Ղարաբաղի համար պատերազմ կանեի՞ք, Հայաստանի հետ սահմանները կփակեի՞ք: Չե՞ք հիշում հայր Ալիևը ինչպիսի գեղեցիկ քաղաքանություն էր վարում, մերոնք էշի ականջին քնած, Ալիևը հարյուր հազարավոր ազերի էր բնակեցնում Հայաստանի ռազմավարական ամենամեծ ու ամենակարևոր նշանակություն ունեցող տարածքներում… Նա՝ էդ ամենաազգասեր հայր Ալիևը, քանի՜-քանի՜ տասնյակ անգամ ՆախիջՈչ մի բարև:
Ծնվել եմ Իրանում, ձեզ ճանաչել եմ պատմությունից ու ահավոր ատել եմ: Գիտեմ, ատելությունը թունավոր, հրեշավոր երևույթ է, հայերը վարակված են այդ թույնով, դուք սրսկեցիք այդ թույնը, իսկ ես, ուզում եմ մաքրվել, դրա համար էլ գրում եմ այս նամակը: Ուզում եմ սիրել աշխարհի բոլոր մարդկանց ու բարձր բղավել՝ ԲԱՐԵՎ…
Փոքր էի, չէի հասկանում թե պարսիկները ինչու են ձեզ համեմատել էշի, ավանակի հետ, այսինքն առանց էշ ածականի թուրք չէին ասում: Դա եթե պատահական, ոչ հիմնավորված լիներ, մինչև այսօր չէր օգտագործվի: Մի նեղացեք, այդ առումով դուք բախտավոր եք, էշը՝ բարի, ազնիվ, հլու-հնազանդ, չարքաշ կենդանի է, պատահական չէր, որ Քրիստոսը, ոչ թե ձիուն, այլ էշին նստած մտավ Երուսաղեմ: Ուղղակի զարմանում եմ, որ դարերի մշակույթ ունեցող, իրենց բանաստեղծներով, փիլիսոփաներով ու գիտնականներով, մի խոսքով՝ իրենց հանճարեղ մտածողներով աշխարհին զարմացրած այս հրաշալի պարսիկ ազգը ինչպե՞ս է իրեն թույլ տվել ձեզ պիտակել ընտանի կենդանու անունով… Չէ՞ որ ընտանի կենդանին մարդ չի ուտում, իսկ դուք մի ամբողջ ազգ հոշոտեցիք…
Ինչ աչք եմ բացել, ընտանիքս, ազգիս փոքրիկ մասնիկը, սգի մեջ է: Ամբողջ կյանքում հաց ու ջրից ավելի շատ լսել ու օգտագոծել ենք եղեռն, ոճիր, ջարդ, կոտորած, սպանդ, ցեղասպանություն, արցունք, արյուն, թուրք, սուլթան, օսման, հայվան, վայրագ, ենիչերի, ավազ, անապատ, սով, քաղց, ծարավ… կուշտ հաց ուտել չէինք կարողանում… Հայոց լեզվիս առաջին դասը եղել է նրա մասին, թե Տեր Զորի անապատում սոված ու ծարավ հայ երեխաներին ավազի վրա ինչպես են սովորեցրել հայերեն այբուբենը… պապիս ու հորս ուսերին եմ մասնակցել «Հանուն արդարության», «Թող չկրկնվի…» ցույցերին, մեր բոլոր ուրախությունները, տոնակատարությունները սկսվել են մեկ րոպե լռությամբ: Ամբողջ Ապրիլ ամիսը զբաղված ենք եղել եղեռնի հիշատակը պատշաճ տոնելու աշխատանքներով… Ապրիլ ամսում հարսանի՞ք, դա հնարավոր չէր, անգամ ամաչում էինք ծիծաղել, անեկդոտ պատմել: Ի՞նչ է, չե՞ք կարծում Իրանի հեռավոր գյուղերում, 1948 թվականին ծնված անձս ևս եղեռնազարկ է… Ինչո՞ւ թույլ չտվեցիք մարդավայել ապրել, չափսոսալ, չատել, տարին տասներկու ամիս ժպտալ, աշխարհի գրականության հետ կարդալ նաև թուրքականը, առանց ամաչելու լսել թուրքական երաժշտություն ու դիտել թուրքալեզու հեռուստացույց… Կնոջս հետ միասին կարպետ էինք գնել, տուն տարանք, գեղեցիկ էր, տասնվեց տարեկան աղջնակս նայեց պիտակին ու ասաց. «Կտանե՛ք, կվերադարձնեք, թրքական է»:
Չգիտեմ ինչու, բայց հուզվեցի… Իմ աղջիկն էլ էր եղեռնազարկ եղել: Չե՞ք կարծում, որ նա էլ է ատում ձեզ: Չեմ ուզում նա ատել իմանա, նրան սիրել է պետք… Միշտ ինքս ինձ հարց եմ տվել. «Կարո՞ղ եմ մարդ սպանել» ու սարսափել եմ, մարմնովս դող է անցել ու մտածել եմ. «Բա նրանք ինչպե՞ս են…»: Իսկ հիմա՞…
Եթե ոչ ֆիզիկապես, ապա ինչո՞ւ եք փորձում ավելի քաղաքակիրթ մեթոդներով, ժխտողական քաղաքականությամբ սպանել ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած մարդկանց թոռնիկների ոգին, ինչո՞ւ չեք ուզում ձեզ սիրեն: Ինչո՞ւ եք հետապնդում ձեր ժողովրդի մտածող այն անդամներին, ովքեր մարդ դառնալով ամաչում են իրենց պապերի գործած ոճիրների համար ու ցանկանում են ամենատարրական իսկ քաղաքակրթությամբ՝ միայն մեկ «ներողություն» բառով, հայցեն տուժողների ներողամտությունը, ինչո՞ւ թույլ չեք տալիս թուրք նոբելյան մրցանակակիրը իր իսկ հայրենի հողի վրա, իր տանը ազատ շունչ առնի, և ի ցույց նրան՝ հայ մտավորականին եք ահաբեկում իր իսկ խմբագրատան առաջ…
Չեմ ուզում աղջիկս որևէ մեկին ատի:
Հարցերը շա՜տ են… Գուցե նամակս էլ մի քիչ տարօրինակ է, մի նեղացեք, ուրիշ կերպ լինել չէր կարող, որովհետև մեկ տարի է, ինչ աշխատում եմ պարսիկ գրող Էսմայիլ Ռայինի «Հայերի զանգվածային կոտորածները» գրքի թարգմանության վրա: Ռայինը իր գրքի նախաբանում այն համոզումն է հայտնել, որ դուք իրոք մարդ եք դարձել ու մուտք եք գործել քաղաքակիրթ աշխարհ, բայց ես դրան չեմ հավատում, դա պարզապես գրել է ձեզ սիրաշահելու համար. 70-ականներին գրքի տպագրությունը խոչընդոտների առաջ չկանգնեցնելու համար նույն բանը արել է նաև Սեյեդ Մոհամադ Ալի Ջամալզադեն: Նա իր հուշերի ավարտին գրում է. «Այսօր պետք է փառք տանք Աստծուն, որ թուրքական կառավարությունը վարում է աշխարահաճո քաղաքականություն…»:
Հավատա՞նք… Ասում են մարդու թշնամին անգամ պիտի կիրթ լինի, բարեկիրթ, վատ չի լինի նաև՝ հարուստ: Երեք միլիոնից ավելի միայն Գերմանիայում եք, այդ երեք միլիոնը գոնե ներողություն ասել սովորեր, ինչո՞ւ քաղաքակիրթ, բարեկիրթ մարդու կողքին ապրելով՝ քաղաքակրթությամբ չեք վարակվում, ինչո՞ւ նրանց ամենատարրական մշակույթը չի ազդում ձեզ վրա: Այդ ինչպե՞ս պատահեց, որ իրենց շահերից ելնելով հայերին ձեր երախը գցող գերմանացիները կարողացան ողջակիզված հրեա ժողովրդից ներողություն խնդրել ու մինչ օրս փոխհատուցել… Երբեմն մտածում եմ՝ ինչ լավ է, որ գերմանացիները հրեաներին խորովել, հետո են «կերել», ինչո՞ւ դուք չէիք ազատվում նախամարդու բնազդից, գոնե մեր երեխաներին եփեիք, խորովեիք, ոչ թե բռնաբարեիք, ապա դիերը անգղներին ու բորենիներին բաժին հանեիք: Ինչո՞ւ 70 տարվա սովետական կարգերը ձեր ցեղակից ազերիներին չկարողացան հասկացնել, որ Տիգրանակերտը հայկական քաղաք է, դեռ հինգերորդ դարից եկած Ամարասներն ու Գանձասարները ոչ թե մզկիթ, այլ հայկական եկեղեցիներ են… Կամ սովետական պետությունը ինչպե՞ս կարողացավ էդ ձեր «հանճարեղ» եղբայրներին ու քույրերին համոզել հակառակը… Հիմա ինչպես չհավատալ ձեր ցեղին տված էշ պիտակին: Ախր, որ այդպիսին չլինեիք, Ղարաբաղի համար պատերազմ կանեի՞ք, Հայաստանի հետ սահմանները կփակեի՞ք: Չե՞ք հիշում հայր Ալիևը ինչպիսի գեղեցիկ քաղաքանություն էր վարում, մերոնք էշի ականջին քնած, Ալիևը հարյուր հազարավոր ազերի էր բնակեցնում Հայաստանի ռազմավարական ամենամեծ ու ամենակարևոր նշանակություն ունեցող տարածքներում… Նա՝ էդ ամենաազգասեր հայր Ալիևը, քանի՜-քանի՜ տասնյակ անգամ Նախիջևան մտավ… Այնինչ, Հայաստանում ազգային հերոս դարձած Կարեն Դեմիրճյանը Ղարաբաղի տեղն անգամ չգիտեր: Ինչո՞ւ պատերազմ սկսեցիք, Ղարաբաղը կցեիք Հայաստանին, երեք հարյուր հազար ազերիներին ավելացնեիք նաև մի քանի հարյուր հազար, դուք լավ գիտեք, որ առնետի պես եք աճում, աճեիք էլի, ձեզ ո՞վ էր խանգարում, Թուրքիան էլ իր դռները կբացեր հայերի առաջ, վեց հազար պոռնիկի հետ վեց հարյուր հազար էլ աշխատուժ կներկրեր… Հա՛, մի կասկածեք, այդ հնարավորությունը մերոնք տալիս են, մերոնք իրենց քաղաքացիներին երկրից փախցնելու համար ամեն ինչ անում են, նրանց վանելու համար դյուրին պայմաններ են ստեղծում… Հա՛, կփախչեինք, սիրով կգայինք, դուք էլ առիթից կօգտվեիք ու ձեր հարեմների համար ինչքան ցանկանայիք՝ աղջիկներ… Էն տասնհինգ թվականներինը տարբեր էր, դեռահաս, ահել ու ջահել, բռնի տանում էիք, բռնաբարում, հետո էլ ավազով խեղդում էիք, հիմա ոչ մի խնդիր չէիք ունենա, հիմա կամավոր կգային, վկա՝ Հայաստանում վխտացող պարսիկներն ու նրանց վայելած հայ աղջիկները…
Այս հարցի շուրջ հաճախ եմ խորհում ու էլի գալիս եմ այն եզրակացության, որ իսկապես պարսիկները հանճարեղ են, համոզված եմ, որ նրանք, ձեզ էշ ասելով, ոչ թե նկատի են ունեցել ձեր հեզ, համեստ, խոնարհ ու չարքաշ լինելն ու ապրած կենսաձևը, այլ պարզապես, մեծատառով՝ ԷՇ լինելը: Ախր ինչպես չկարողացաք գուշակել, որ միևնույն է, Հայաստանը դատարկվելու է, որ այնտեղ, «թագավորական» գահերին նստած, ձեզանից ոչ պակաս… լեզուս չի պտտում ասել… Ապաշնորհ, ապազգային ղեկավարները, որոնք գուցե և մոնղոլ-թաթարի, թուրքի արյուն են կրում իրենց երակներում, անում են այն, ինչ ձեզ չհաջողվեց անել, մեր «խելացի» պետական այրերին հաջողվում է իրականացնել ձեր դարավոր երազը՝ Հայաստանն առանց հայերի: Ընդունե՛ք ցեղասպանությունը, մոռացե՛ք Ղարաբաղը, բացե՛ք սահմանները, դուք մտե՛ք Եվրամիություն, մենք կհայտնվենք պանթուրքիզմի սահմաններց ներս, դրանով թե՛ Հայոց Հարցը կլուծվի, թե՛ կիրականանա երիտթուրքերի համար այդքան ցանկալի ու պանծալի երազը՝ Հայաստանը առանց հայերի...
Ինչ իմանամ, այն ժամանակ գուցե ես էլ ձերբազատվեմ ԱՏԵԼՈՒՑ…
ևան մտավ… Այնինչ, Հայաստանում ազգային հերոս դարձած Կարեն Դեմիրճյանը Ղարաբաղի տեղն անգամ չգիտեր: Ինչո՞ւ պատերազմ սկսեցիք, Ղարաբաղը կցեիք Հայաստանին, երեք հարյուր հազար ազերիներին ավելացնեիք նաև մի քանի հարյուր հազար, դուք լավ գիտեք, որ առնետի պես եք աճում, աճեիք էլի, ձեզ ո՞վ էր խանգարում, Թուրքիան էլ իր դռները կբացեր հայերի առաջ, վեց հազար պոռնիկի հետ վեց հարյուր հազար էլ աշխատուժ կներկրեր… Հա՛, մի կասկածեք, այդ հնարավորությունը մերոնք տալիս են, մերոնք իրենց քաղաքացիներին երկրից փախցնելու համար ամեն ինչ անում են, նրանց վանելու համար դյուրին պայմաններ են ստեղծում… Հա՛, կփախչեինք, սիրով կգայինք, դուք էլ առիթից կօգտվեիք ու ձեր հարեմների համար ինչքան ցանկանայիք՝ աղջիկներ… Էն տասնհինգ թվականներինը տարբեր էր, դեռահաս, ահել ու ջահել, բռնի տանում էիք, բռնաբարում, հետո էլ ավազով խեղդում էիք, հիմա ոչ մի խնդիր չէիք ունենա, հիմա կամավոր կգային, վկա՝ Հայաստանում վխտացող պարսիկներն ու նրանց վայելած հայ աղջիկները…
Այս հարցի շուրջ հաճախ եմ խորհում ու էլի գալիս եմ այն եզրակացության, որ իսկապես պարսիկները հանճարեղ են, համոզված եմ, որ նրանք, ձեզ էշ ասելով, ոչ թե նկատի են ունեցել ձեր հեզ, համեստ, խոնարհ ու չարքաշ լինելն ու ապրած կենսաձևը, այլ պարզապես, մեծատառով՝ ԷՇ լինելը: Ախր ինչպես չկարողացաք գուշակել, որ միևնույն է, Հայաստանը դատարկվելու է, որ այնտեղ, «թագավորական» գահերին նստած, ձեզանից ոչ պակաս… լեզուս չի պտտում ասել… Ապաշնորհ, ապազգային ղեկավարները, որոնք գուցե և մոնղոլ-թաթարի, թուրքի արյուն են կրում իրենց երակներում, անում են այն, ինչ ձեզ չհաջողվեց անել, մեր «խելացի» պետական այրերին հաջողվում է իրականացնել ձեր դարավոր երազը՝ Հայաստանն առանց հայերի: Ընդունե՛ք ցեղասպանությունը, մոռացե՛ք Ղարաբաղը, բացե՛ք սահմանները, դուք մտե՛ք Եվրամիություն, մենք կհայտնվենք պանթուրքիզմի սահմաններց ներս, դրանով թե՛ Հայոց Հարցը կլուծվի, թե՛ կիրականանա երիտթուրքերի համար այդքան ցանկալի ու պանծալի երազը՝ Հայաստանը առանց հայերի...
Ինչ իմանամ, այն ժամանակ գուցե ես էլ ձերբազատվեմ ԱՏԵԼՈՒՑ…
0 comments:
Post a Comment