Օգոստոսի քսանհինգ, 1983

Խորխե Լուիս Բորխես

Փոքր կայարանի ժամացույցին տեսա, որ գիշերվա տասնմեկն անցել է: Ոտքով գնացի իջևանատուն: Ինչպես սովորաբար լինում է, համակերպվածություն և թեթևացում զգացի, որ մեզ ներշնչում են լավ ծանոթ վայրերը: Լայն շքամուտքը բաց էր, շենքը մթության մեջ էր: Մտա նախասրահ, որի դժգույն հայելիները կրկնապատկում էին սրահի բույսերը: Հետաքրքիր էր, որ իջևանատերը չճանաչեց ինձ և մեկնեց մատյանը: Վերցրի սեղանին դրված փետուրը, թաթախեցի բրոնզե թանաքամանում և երբ խոնարհվեցի բաց գրքի վրա, պատահեց ինձ այդ գիշեր դարանող բազմաթիվ անակնկալներից առաջինը: Իմ անունը` Խորխե Լուիս Բորխես, արդեն գրված էր, իսկ թանաքը դեռ թարմ էր:

Իջևանատերն ասաց.

-Ինձ թվաց` արդեն բարձրացել եք:

Հետո ուշադիր նայեց ինձ և ուղղեց իրեն.

-Ներեցե՛ք, պարո՛ն: Այն մյուսը Ձեզ շատ նման է, բայց Դուք ավելի երիտասարդ եք:

Հարցրի.

-Ո՞ր սենյակում է:

-19-րդ համարը խնդրեց,_եղավ պատասխանը:

Ես դրանից էի վախենում:

Բաց թողեցի փետուրն ու վազելով բարձրացա աստիճանները: 19-րդ սենյակը երկրորդ հարկում էր և նայում էր մի աղքատիկ լքված բակի, որտեղ ցանկապատ կար և, հիշում եմ, այգու նստարան: Դա հյուրանոցի ամենաբարձր սենյակն էր: Բացեցի դուռը, այն տեղի տվեց: Ջահը չէին հանգցրել: Անխիղճ լույսի տակ ճանաչեցի ինձ: Մեջքի վրա պառկած երկաթե նեղ մահճակալին, ավելի ծեր, նիհար ու արտակարգ գունատ` ես էի` աչքերս կորած գիպսե բարձր շրջանակներում: Լսվեց ձայնը: Ոչ թե հենց իմն էր, այլ այն չոր ու անգույն ձայնը, որ սովորաբար լսում եմ իմ ձայնագրություններում:

-Զարմանալի է,- ասաց,- երկուսն ենք և նույնն ենք: Բայց երազներում ոչինչ զարմանալի չէ:

Վախեցած հարցրի.

-Ուրեմն այս ամենը երա՞զ է:

-Սա, վստահ եմ, իմ վերջին երազն է:

Ձեռքով ցույց տվեց գիշերային սեղանի մարմարին դրված դատարկ սրվակը:

-Այնուամենայնիվ, դու դեռ շատ երազներ պետք է տեսնես մինչև այս գիշերվան հասնելը: Ամսի քանի՞սն է:

-Հաստատ չգիտեմ,- ասացի ցնցված: -Բայց երեկ լրացավ վաթսունմեկ տարիս:

-Երբ քո գիտակցությունը հասնի այս գիշերվան, նախորդ օրը լրացած կլինի ութսունչորսդ: Այսօր 1983-ի օգոստոսի 25-ն է:

-Այդքա՜ն տարի պետք է սպասել,_ շշնջացի:

-Ինձ արդեն ոչինչ չի մնում,_ ասաց կտրուկ:_ Ամեն վայրկյան կարող եմ մեռնել, կարող եմ մոլորվել ինչ-որ տեղ, որ չեմ ճանաչում, իսկ ես շարունակում եմ երազում տեսնել կրկնակիս: Սա հոգնեցնող պատմություն է, որն ինձ տվել են հայելիներն ու Սթիվենսոնը:

Զգացի, որ Սթիվենսոնի հիշատակությունը հրաժեշտ է և ոչ թե սնապարծության նշան: Ես նա էի և հասկանում էի: Ամենադրամատիկ պահերը բավական չեն Շեքսպիր լինելու և հիշարժան արտահայտություններ գտնելու համար: Նրան ցրելու համար ասացի.

-Գիտեի, որ սա քեզ պատահելու է: Տարիներ առաջ հենց այստեղ` ներքևի սենյակներից մեկում, սկսեցինք այս ինքնասպանության պատմության սևագիրը:

-Այո՛, - պատասխանեց ինձ դանդաղ, ասես իրար վրա բերեր հուշերը:_ Բայց կապը չեմ տեսնում: Այդ սևագրի մեջ ես Ադրոգեի տոմս ձեռք բերեցի, հետո Լաս Դելիսիաս հյուրանոցում բարձրացա բոլոր սենյակներից ամենամեկուսացածը` 19-րդը: Այնտեղ վերջ էի տալու կյանքիս:

-Դրա համար էլ այստեղ եմ,_ասացի:

-Այստե՞ղ: Միշտ էլ այստեղ ենք: Իմ երազում դու ասյտեղ ես` Մայպու փողոցի շենքում: Ես հեռանում եմ այստեղ` մայրիկի սենյակում:

-Մայրիկի սենյակում,_ կրկնեցի առանց հասկանալու ցանկության: _Դու իմ երազի մեջ ես` վերևի բակի 19-րդ սենյակում:

-Ո՞վ է ում երազի մեջ: Ես գիտեմ, որ դու իմ երազի մեջ ես, բայց չգիտեմ` արդյոք ես քո երազի մեջ եմ: Ադրոգե հյուրանոցն այնքան վաղուց է ոչնչացել, քսան, գուցե երեսուն տարի առաջ: Ո՞վ գիտի:

-Երազ տեսնողը ես եմ,_ առարկեցի որոշակի մարտահրավերով:

-Գլխի չես ընկնում, որ կարևորը պարզելն է` արդյոք միայն մեկն է երազ տեսնում, թե երազ տեսնողները երկուսն են:

-Ես Բորխեսն եմ` նա, ով տեսավ քո անունը մատյանում և բարձրացավ:

-Բորխեսը ես եմ` նա, ով մահանում է Մայպու փողոցում:

Լռություն տիրեց, մյուսն ասաց.

-Փորձենք: Ո՞րն է եղել մեր կյանքի ամենաահավոր ակնթարթը:

Խոնարհվեցի նրա վրա, և միաժամանակ խոսեցինք: Գիտեմ, որ երկուսս էլ ստեցինք:

Թույլ ժպիտը լուսավորեց ծեր դեմքը: Զգացի, որ այդ ժպիտն ինչ-որ ձևով արտացոլում է իմը:

-Ստեցինք իրար,_ ասաց,_ որովհետև մեզ երկուս ենք զգում, ոչ թե մեկ: Իրականությունն այն է, որ թե՛ երկուսն ենք, թե՛ մեկը:

Այդ խոսակցությունն ինձ զայրացնում էր: Այդպես էլ ասացի նրան:

Ավելացրի.

-Իսկ դու 1983-ին ինձ ոչինչ չե՞ս պատմի ինձ մնացող տարիների մասին:

-Ի՞նչ կարող եմ ասել քեզ, խե՛ղճ Բորխես: Կկրկնվեն այն դժբախտությունները, որոնց արդեն սովոր ես: Մենակ կմնաս այս տանը: Կշոշափես առանց տառերի գրքերը, Սվեդենբորգի շքանշանն ու Դաշնության խաչի արծաթե մատուցարանը: Կուրությունը մշուշ չէ, այլ մենության տեսակ: Կվերադառնաս Իսլանդիա:

- Իսլա՜նդիա: Ծովերի՜ Իսլանդիան:

- Հռոմում կկրկնես Քիթսի տողերը, ում անունը, ինչպես բոլորինը, այնքան անհարատև է:

 - Երբեք Հռոմում չեմ եղել:

- Ուրիշ բաներ էլ կլինեն: Կգրես մեր լավագույն բանաստեղծությունը. դա էլէգիա կլինի:

- Ի հիշատակ…_ ասացի: Չհամարձակվեցի ասել անունը:

 - Ոչ: Նա քեզնից երկար կապրի:

Լռեցինք: Հետո շարունակեց:

- Կգրես այն գիրքը, որ այնքան ժամանակ երազել ենք: Մոտ 1979-ին կհասկանաս, որ քո ենթադրյալ ստեղծագործությունը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ սևագրերի, տարատեսակ սևագրերի մի շարք, և կզիջես քո մեծ գիրքը գրելու փուչ ու սնահավատ գայթակղությանը: Սնահավատություն, որ մեզ ազդել են Գյոթեի Ֆաուստը, Սալամբոն և Ուլիսեսը: Ես անհավատալիորեն շատ էջեր եմ լցրել:

- Եվ վերջում հասկացար, որ ձախողել ես:

- Ավելի վատ: Հասկացա, որ դա գլուխգործոց է` բառի ամենաձանձրալի իմաստով: Իմ բարի մտադրությունն առաջին էջերից առաջ չէր անցել, մյուսներում լաբիրինթոսներ էին, դանակներ, մարդ, ով իրեն պատկեր է կարծում, արտացոլանք, որն իրեն իրական է կարծում, գիշերային վագր, մարտեր, որոնք մնում են արյան մեջ, կույր ու ճակատագրական Խուան Մուրանյան, Մասեդոնիոյի ձայնը, մեռյալների եղունգներից պատրաստված նավ, երեկոները կրկնվող հին անգլերենի դասեր:

- Այդ թանգարանն ինձ ծանոթ է,_նկատեցի հեգնանքով:

- Բացի դրանից` կեղծ հուշեր, խորհրդանիշերի կրկնակի խաղ, երկար թվարկումներ, պրոզաիզմի լավ կիրառում, անկատար համաչափություններ, որ ցնծությամբ ի հայտ են բերում քննադատները, ոչ միշտ անիսկական հղումներ:

- Հրատարակեցի՞ր այդ գիրքը:

- Համոզված չլինելով` ինձ այցելում էր այն ոչնչացնելու, հնարավոր է, կրակի տալու մելոդրամատիկ նպատակը: Ի վերջո կեղծանունով հրատարակեցի Մադրիդում: Խոսակցություն եղավ Բորխեսի բութ նմանակողի մասին, որն ուներ Բորխես չլինելու և նմուշի արտաքին կողմը կրկնելու թերությունը:

- Չեմ զարմանում,_ասացի:_Ամեն մի գրող ի վերջո դառնում է իր նվազ խելոք աշակերտը:

- Այդ գիրքն այն ճանապարհներից մեկն է, որ ինձ հասցրին այս գիշերվան: Ինչ վերաբերում է մյուսներին… Ծերության ստորացումը, արդեն յուրաքանչյուր օրն ապրած լինելու համոզմունքը…

- Ես այդ գիրքը չեմ գրի,_ասացի:

- Կգրես: Իմ բառերը, որ հիմա ներկա են, հազիվ երազի հուշ են լինելու:

Ինձ դուր չեկավ նրա դոգմատիկ տոնը, որը, անկասկած, օգտագործում եմ իմ դասերին: Ինձ դուր չեկավ, որ այդքան նման ենք, և որ նա օգտվում է մահվան մերձության տված անպատժելիությունից: Փոխը հանելու համար ասացի.

- Այդքան վստա՞հ ես, որ մահանալու ես:

- Այո՛,- պատասխանեց:_Մի տեսակ մեղմություն ու թեթևություն եմ զգում, որ երբեք չեմ զգացել: Չեմ կարող բացատրել: Բառերը միշտ համատեղ վերապրում են պահանջում: Ինչու՞ է թվում, որ ասածս քեզ այդքան դուր չի գալիս:

- Որովհետև չափազանց նման ենք: Ատում եմ քո դեմքը, որն իմ ծաղրանկարն է, ատում եմ քո ձայնը, որն իմ նմանակումն է, ատում եմ քո պաթետիկ շարադասությունը, որն իմն է:

- Ես նույնպես,_ ասաց մյուսը: _Դրա համար որոշեցի ինքնասպան լինել:

Շենքում մի թռչուն երգեց:

- Սա վերջինն է, _ասաց մյուսը:

Շարժումով ինձ իր կողմ կանչեց: Նրա ձեռքը փնտրեց իմը: Ետ քաշվեցի, վախեցա, որ երկուսը կխառնվեն:

Նա ասաց.

- Ստոիկներն ուսուցանում են, որ չպետք է գանգատվենք կյանքից. բանտի դուռը բաց է: Միշտ հասկացել եմ դա, բայց ծուլությունն ու վախկոտությունն ինձ ետ են պահել: Մի տասներկու օր առաջ Լա Պլատայում դասախոսություն էի կարդում Էնեականի 6-րդ Գրքի մասին: Հանկարծ մի հեկզամետր վանկարկելիս հասկացա` որն է իմ ճանապարհը: Կայացրի այս որոշումը: Այդ պահից ինձ անդրդվելի զգացի: Իմ ճակատագիրը կլինի քոնը, դու էլ կստանաս կտրուկ բացահայտումը լատիներենի ու Վիրգիլիուսի միջև, և արդեն լիովին մոռացած կլինես այս հետաքրքիր մարգարեական երկխոսությունը, որը տեղի է ունենում երկու ժամանակում և երկու վայրում: Երբ նորից տեսնես այս երազը, կլինես նա, ով ես եմ, և դու կլինես իմ երազը:

- Ես սա չեմ մոռանա և վաղը գրի կառնեմ:

- Սա կմնա քո հիշողության խորքում ` երազների մակընթացության տակ: Երբ գրես, քեզ կթվա, որ ֆանտաստիկ պատմվածք ես հորինում: Դա վաղը չի լինի, քեզ դեռ շատ տարիներ են մնում:

Խոսքն ավարտեց, հասկացա, որ մահացել է: Ինչ-որ չափով ես մահանում էի նրա հետ, վշտացած խոնարհվեցի բարձի վրա, և արդեն ոչ ոք չկար:

Փախա սենյակից: Դրսում ո՛չ բակը կար, ո՛չ մարմարե աստիճանները, ո՛չ մեծ լուռ շենքը, ո՛չ նվենիները, ո՛չ քանդակները, ո՛չ տաղավարը, ո՛չ շատրվանները, ո՛չ Ադրոգե գյուղի իջևանատան ճաղապատ դուռը:

Դրսում ինձ ուրիշ երազներ էին սպասում:

Թարգմանությունը ` Հասմիկ Ամիրաղյանի