«… իսկ, եթե մահկանացու հրամանատարի համար այնպիսի քաջ գործեր էինք կատարում, ինչքան ավելի ևս պետք է կատարենք մեր անմահ Թագավորի համար, որ Տերն է կենդանիների ու մեռելների և բոլոր մարդկանց դատելու է իրենց գործերի համեմատ»:
Հենց այս տողերով է Վարդան Մամիկոնյանը ոգևորում իր բանակը ճակատամարտից առաջ: Ավարայրի ճակատամարտը ներկայացված է այսպես. «Պարսկական բանակը դեպի Հայաստան շարժվեց 451 թ. գարնանը: Տեղի ունեցավ մեծ ճակատամարտ,
որը դասվեց փառահեղ ճակատամարտերի կողքին»: Ինձ թվում է բոլորին հայտնի է ճակատամարտի
ընթացքը, բայց կփորձեմ թռուցիկ ներկայացնել. «451թ. մայիսի 26-ի վաղ առավոտյան սկսվեց Ավարայրի ճակատամարտը: Հայոց այրուձին անցավ Տղմուտը և մխրճվեց թշնամու
մարտական շարքերի մեջ: Պարսից բանակի որոշ զորամասեր չդիմացան հայերի ճնշմանը և նահանջեցին: Վարդան Մամիկոնյանը շրջանցեց հակառակորդին և հարվածեց պարսից բանակի պահեստազորին: Պարսիկների շարքում խուճապ սկսվեց և թվում էր, թե հայերը հաղթում են: Բայց այդ ճակատագրական պահին զգացվեց պարսկական զորքերի թվական գերազանցությունը: Մուշկան Նյուսալավուրտի հրամանով պարսիկները վերադասավորեցին ուժերը, օգնության եկավ «Մատյան գունդը»: Նրանք շրջապատեցին սպարապետի փոքրաթիվ զորագունդը և սկսեցին աստիճանաբար սեղմել օղակը: Կատաղի ու օրհասական մարտ ծավալվեց: Հայ նախարարները և զինվորները կռվում և զոհվում էին՝ ծանր կորուստներ պատճառելով հակառակորդին: «Չգիտակցված մահը մահ է, գիտակցված մահը՝ անմահություն»,- այս էր նրանց նշանաբանը: Բայց նրանց շարքերը հետզհետե նոսրանում էին: Անհավասար կռվում հերոսաբար ընկան Վարդան Մամիկոնյանը, բազմաթիվ նշանավոր նախարարներ»: Ասեմ նաև,
որ այս տեղեկությունները դասագրքից են և ամենևին էլ չեն համընկնում իրականությանը:
Մեկ այլ հոդվածներում նույնիսկ հստակ մարտի վայրը գրված չէ, գրված չէ նաև զորքի թիվը, ավելի ճիշտ ասվում է, որ 66 հազար,
բայց ուսումնասիրելով այդ ժամանակաշրջանը պարզ
է դառնում, որ այդ ժամանակ հայերի զորքի առավելագույն թիվը եղել է 77 հազար,
իսկ ճակատամարտում առավելագույնը կարող էր լինել 55 հազար: Ինչևէ, այս հարցերը թողնում
եմ պատմաբաններին, իսկ ես կփորձեմ ներկայացնել ընթացքը՝ եթե ամեն ինչ լիներ Վասակ Սյունու
նախաձեռնությամբ ի՞նչ կլիներ:
Երբ ճակատամարտը սկսվում է Վասակ Սյունին իր զորախմբով կատարում
է լավ գործունեություն, սակայն Վ. Մամիկոնյանը ստանում է նամակ Սյունից, որտեղ նշվում
է, որ Սյունին ետ է քաշվում պատերազմի գաղափարից և ցանկանում է դիվանագիտորեն մոտենալ
հարցին: Այս դեպքում ես կլինեմ շատ լավատես և կասեմ, որ եթե ամեն ինչ ընթանար այնպես, ինչպես ցանկանում էր Վասակ Սյունին, ապա
կլիներ մի քանի անգամ ավելի լավ:
Եվ այսպես, ինչի՞ մենք հասանք այդ ճակատամարտից հետո: Ոչնչի, միայն
ունեցանք Վարդանանց նահատակների տոնը, և Սբ.
Գրիգոր լուսավորչի, Սբ. Բարդուղեմեոսի և մի շարք այլ սրբերի կողքին ավելացավ նաև Սբ.
Վ.Մամիկոնյանի անունը:
Վասակ Սյունունին ավելի հեռատես էր: Եթե մենք պայմանագիր կնքեինք
Պարսկաստանի հետ, առաջին հերթին կունենայինք ևս մեկ ուժեղ հարևան, կստեղծվեին տնտեսական
կապեր, կունենայինք առևտուր և ի վերջո չէիք կորցնի մեծ թվով զորք: Այդ ժամանակ երկիրը
պառակտված էր, մենք չունեիք միասնական պետականություն, եկեղեցի, իսկ այս հարցով կարող
էր օգնել Պարսկաստանը: Շատերը երբ լսում են հայ-պարսկական պայմանագիր անպայման նշում
են այն, որ այդ պայմանագրի կետերից կլիներ նաև զրադաշտականության ընդունումը, բայց
ինչո՞ւ , չէ որ պայմանագիրը կնքվում է մեկը մյուսին հասկանալու և փոխըմբռնելու համար:
Եվ հետո, եթե լիներ այդ պայմանագիրը մենք ավելի շուտ կունենայինք թագավոր և պետականություն
քան եղավ պատերազմից հետո:
Ես Ավարայրի ճակատամարտը չեմ համարում փառահեղ, այն փառահեղ չէր,
այն ուղղակի բախում էր Հայաստանի և Պարսկաստանի միջև:
Մարինա Մնացականյան, 10-րդ դասարան:
Ձեր գրառումը տեղ գտավ www.BlogNews.am կայքում: Շնորհակալություն:
ReplyDelete