ԳՐԱՖԻՏԻ

Խուլիո Կորտասար

Այդպես հաճախ է ամեն ինչ սկսվում եւ ավարտվում հենց ինչպես խաղ, պատկերացնում եմ, թե քեզ համար որքան հաճելի էր քո նկարի կողքին մեկ ուրիշը տեսնելը, դու դա պատահականություն ես համարել կամ որեւէ մեկի կատակը եւ միայն երկրորդ անգամ ես հասկացել, որ դա հենց այնպես չի արված, եւ այդ ժամանակ նոր նկարը զննել ես ինչպես հարկն է եւ քիչ անց վերադարձել ես, որպեսզի վերստին զննես` սովորական կանխազգացումով որսալով այն պահը, երբ փողոցում ոչ ոք չի լինում, իսկ անկյունում՝ ոչ մի պարեկային ավտոմեքենա, հենց այդ ժամանակ էլ առերեւույթ անտարբեր մոտեցար, բայց աչքերդ չչռեցիր այդ գրաֆիտիի վրա, այլ դիմացի մայթից հայացքդ առիշեղ սահեցրիր, ասես հետաքրքրված հարեւան ցուցափեղկով, եւ անմիջապես հեռացար: 

Դու ինքդ խաղն այդ սկսեցիր ձանձրույթից, այլ ոչ թե բողոքից, ոչ թե քաղաքի իրադրությունից, պարետային ժամի եւ պաստառների սոսնձումը եւ պատերին գրոտելը երկիմաստաբար արգելելու պատճառով: Քեզ պարզապես զվարճացնում էր գունավոր կավճակտորներով նկարելը («գրաֆիտի» եզրը, որից արվեստաբանության հոտ էր փչում, քեզ դուր չէր գալիս), եւ ժամանակ առ ժամանակ այցելել, որպեսզի շուրջդ աչք ածես, իսկ թե բախտդ բերի, ճիշտ ժամանակին գործդ անես, մինչեւ քաղաքապետարանային բեռնատարի ժամանումը եւ քո նկարները ջնջող հավաքարարների անօգուտ հիշոցների հնչելը: Նրանք թքած ունեին այն բանի վրա, որ այդ նկարները քաղաքական չէին, արգելքը տարածվում էր ամեն ինչի վրա, եւ եթե որեւէ մանչուկ համարձակվեր խզբզել տուն կամ շուն, նրանք այդ էլ կքերեին` հիշոցներ ու սպառնալիքներ տեղալով: Քաղաքում ամենեւին կորցրել էին այն բանի ըմբռնումը, թե էլ ինչից կարելի է չվախենալ, այդ պատճառով էլ դու, հավանաբար, զվարճանում էիր` հաղթահարելով քո երկյուղը, հարմար ժամանակ եւ տեղ ընտրելով` արագ ուրվագծում էիր հերթական նկարը:

Դու ոչ մի անգամ չբռնվեցիր, քանզի գործում էիր խելացիորեն, եւ հավաքարարներին բերող բեռնատարների ժամանակին նախորդող ժամերը քեզ համար լեցուն էին անարտահայտելի մաքրությամբ, գրեթե հույսով: Քո աշխատանքը հեռվից զննելիս, դու նշմարում էիր հընթացս դրա վրա արագ հայացքներ նետող մարդկանց, անշուշտ, ոչ ոք կանգ չէր առնում, սակայն չկար մի մարդ, ով չնայեր նկարին, լիներ դա երկգույն վերացական կոմպոզիցիա, թե թռչնի կիսապատկեր կամ երկու միահյուսված կերպարանք: Միայն մի անգամ դու ստորագրեցիր սեւ ածուխով. «ինձ համար նույնպես ցավալի է»: Այն երկու ժամ էլ չմնաց, այս անգամ ոստիկանն այն ոչնչացրեց իր իսկ ձեռքով: Այնուհետեւ դու բավարարվում էիր սոսկ նկարներով: Երբ հայտնվեց եւս ինչ-որ մեկի նկարը, դու գրեթե վախեցար, վտանգը հանկարծ կրկնապատկվեց, ինչ-որ մեկը որոշել էր քեզ նման զվարճանալ` բանտի, եթե ոչ տարտարոսի շեմին, ի լրումն այդ ամենի`դա կին էր: Այո, կին, դու չէիր կարող դա ապացուցել, սակայն կար ինչ-որ ավելի ստույգ բան, քան բոլոր ապացույցները` նրբագիծը, հակվածությունը վառ երանգներին, նյարդը: Դու, թերեւս, պարզապես երեւակայել ես դա, որովհետեւ մենակ ես եղել, երեւակայել ես, որպեսզի մեղմացնես քո մենությունը, դու հիանում էիր նրանով, վախենում նրա համար, հույս էիր տածում, թե նրա խելացնոր արարքը չի կրկնվի, իսկ երբ նրա նկարը դարձյալ տեսար քոնի կողքին, քիչ մնաց մատնեիր ինքդ քեզ, այնքան կամեցար ծիծաղել եւ մնալ դրա մոտ, կարծես թե ոստիկանները կույրեր էին կամ ապուշներ: Այնուհետեւ ամեն ինչ այլափոխվեց, դարձավ առավել խորհրդավոր, սքանչելի եւ միաժամանակ սպառնալի: Քամահրելով ծառայությունդ, դու սկսեցիր բացակայել, հուսալով, թե մի կերպ կբռնացնես նրան, հիմա նկարելու համար ընտրում էիր այնպիսի փողոցներ, որոնք կարող էիր վազելով մեկեն անկանգ անցնել. դու այդտեղ հայտնվում էիր այգաբացին, իրիկնադեմին, իսկ երբեմն էլ` գիշերը: Դու ապրեցիր անտանելի հակասությունների, հուսախաբությունների մի ժամանակաշրջան, դու նրա նկարները որոնում էիր, որոնում` քո նկարների կողքին, սակայն փողոցները դատարկ էին, եւ դրանք ավելի թափուր էին դարձնում քո ապարդյուն որոնումները: Մի գիշեր դու առաջին անգամ տեսար նրա ինքնուրույն նկարը. նա կարմիր ու կապույտ կավճակտորներով նկարել էր ավտոտնակի դռներին, օգտագործելով քերված տախտակների մշակվածքը եւ մեխերի գլխիկները: Նկարն, անկասկած, պատկանում էր նրան, այդ էր վկայում յուրաքանչյուր գիծը, ողջ գուներանգը, բայց, դրանից զատ, նկարից սփռվում էր, չգիտես՝ խնդրա՞նք, թե՞ հարց` քեզ ուղղված յուրօրինակ կոչ: Եվ դու կրկին այստեղ եկար մթնով, այն բանից հետո, երբ պարեկը սպիտակեցրեց տախտակի անհարթ մակերեսը, եւ ավտոտնակի մաքուր մնացած մասում ձեռաց ուրվագծեցիր առագաստանավեր եւ նավահանգիստ պատկերող մի բնանկար, եթե ուշիուշով չդիտեիր, կարող էր թվալ, որ դա լույսուստվերի պատահական խաղ է, բայց նա կզններ: Այդ գիշեր դու հրաշքով ճողոպրեցիր երկու պարեկից, իսկ հետո քո փոքրիկ սենյակում քեզ համար անընդհատ ջին էիր լցնում, սառույց հալեցնում ու լցնում եւ խոսում էիր նրա հետ, ասում էիր այն ամենը, ինչ խելքիդ փչում էր, ասես վերստեղծում էիր առագաստանավերով նավահանգիստ պատկերող նորանոր պայծառ նկարներ, դու երեւակայում էիր, որ նա թխլիկ էր ու լռակյաց, դու նրա համար շրթունքներ եւ կրծքեր ընտրեցիր, կարծես նույնիսկ նրա հետ էիր:

Եվ ահա դու գլխի ընկար, որ քանի դեռ նա պատասխանի էր սպասում, ուրեմն պետք է վերադառնար իր նկարի մոտ, ինչպես դու ամեն անգամ դառնում էիր քո նկարների մոտ, թեեւ շուկայում կատարված մահափորձից հետո իրավիճակն առավել քան վտանգավոր էր դարձել, դու որոշեցիր ավելի մոտ մնալ ավտոտնակին եւ, պտտվելով թաղամասում, փողոցի անկյան գարեջրատանն անթիվ-անհամար գավաթներ պարպեցիր: Այ քեզ անհեթեթություն, տեսնելով քո նկարը, նա հազիվ թե կանգներ. դրա կողքով անցնող բազում կանանցից յուրաքանչյուրը կարող էր նա լինել: Հաջորդ օրվա լուսաբացին դու ընտրեցիր քարե գորշ ցանկապատը եւ նկարեցիր մի սպիտակ եռանկյունի՝ այն բոլորելով կաղնու տերեւներ հիշեցնող բծերով, անկյունի հենց այն գարեջրատնից դու կարող էիր աչք ածել ցանկապատին. ավտոտնակի դուռն արդեն ներկոտելով ծածկել էին, եւ նրա կողքին մերթընդմերթ հայտնվում էին գազազած պարեկներ, իրիկնադեմին դու լքեցիր գարեջրատունը, բայց ամենեւին էլ չգնացիր, այլ սկսեցիր թափառել մոտակայքում` փոխելով դիտակետերը եւ կրպակներում մանր-մունր բաներ գնելով, որպեսզի ավելորդ կասկածներ չհարուցես: Խոր գիշեր էր, երբ դու լսեցիր շչակի ձայնը, եւ աչքերդ շամփրեց լուսարձակների ցոլքը: Ցանկապատի կողքին ինչ-որ խառնակություն առաջացավ, անտեսելով զգուշավորությունը՝ դու նետվեցիր այնտեղ, եւ քեզ փրկեց միայն պատահականությունը, անկյունից դուրս ելած ավտոմեքենան տեսնելով ոստիկանական ավտոմեքենան՝ կտրուկ արգելակեց, հենց այդ էլ քեզ պատնեշեց, բայց դու հասցրիր լսել ճիչը, տեսնել պայքարը. աքացիներ, սեւ վարսեր, որոնց կառչել էին ձեռնոցավոր ձեռքեր, իսկ հետո պահ առ պահ նշմարվեց կապույտ ջինսը, նրան հրելով մեքենա նստեցրին ու տարան:

Բավական հետո (սարսափելի էր, մարմնում դող զգալով, մտածելը, որ ամեն ինչում մեղավոր է գորշ ցանկապատին արված քո նկարը) դու խառնվեցիր անցորդներին եւ կարողացար մի հայացք նետել կապտանարնջագույն ուրվանկարին, ասես դա նրա անունն էր եւ նրա բերանը եւ ինքն ամբողջովին. նկարն այլանդակված էր, ոստիկանները հասցրել էին նրան տանելուց առաջ կեղտացրցամել, բայց այն, ինչ մնացել էր, բավական էր հասկանալու համար. նա կամենում էր քո եռանկյունուն պատասխանել մի այլ պատկերով` շրջանակով կամ գուցե գալարագծով, գեղեցիկ եւ լիակատար ձեւով` ինչպես «այո» կամ «միշտ», կամ «այժմ»:

Դու հո գիտեիր` բավական ժամանակ ունեիր, որպեսզի մանրամասնորեն պատկերացնես այն ամենը, ինչ կարող էր տեղի ունենալ կենտրոնական ոստիկանական տեղամասում. ճշմարտությունը կամաց-կամաց քաղաք էր ներթափանցում, մարդիկ լռել էին կալանավորների ճակատագրի մասին, եւ եթե նրանցից մեկը դարձյալ հանդիպում էր փողոցում, նրանից խուսանավում էին, նրանք համաձայն էին` լավ է չհանդիպել նրան, ինչպես շատ այլոց, մատնել նրան մոռացության, որը ոչ ոք չէր համարձակվում խախտել: Ամեն ինչ գիտեիր դու, այդ գիշեր քեզ չօգնեց նույնիսկ ջինը, թերեւս մնում էր միայն մատներդ կրծոտել, տրորել գունավոր կավճակտորներդ` նախքան հարբելուց մոռացության մատնվելդ եւ անկապ հեծկլտալդ: Սակայն օրերն անցնում էին, եւ դու հասկացար, որ այլ կերպ չես կարող ապրել: Դու դարձյալ բացակայում էիր աշխատանքից, դարձյալ թափառում փողոցներում, ծածուկ նայում էիր այն պատերին ու դռներին, որոնց վրա դու եւ նա նկարում էիք: Ամեն ինչ մաքուր էր, անթերի մաքուր, լիներ թեկուզ ինչ-որ անխոհեմ աշակերտի նկարած ծաղիկ, ով կավիճ էր թռցրել ու չէր կարողանում դիմակայել գայթակղությանը: Եվ դու էլ չկարողացար չգայթակղվել, մեկ ամիս անց, արեւծեգին արթնանալով, դու նորից եկար այն փողոցը, որտեղ գտնվում էր չարաբաստիկ ավտոտնակը: Պարեկներ չկային, պատերն օրինակելիորեն մաքուր էին, միայն հարեւան մուտքի շենքից գաղտագողի քեզ նայեց կատուն, երբ դու կավճակտորը հանեցիր եւ այնտեղ, որտեղ նա թողել էր իր նկարը, տախտակի վրա արտածեցիր կանաչ ճիչը եւ երախտագիտության ու սիրո կարմիր պոռթկումը` նկարը շրջերիզելով ձվաձեւությամբ, որը նույնպես նրան հասցեագրված քո կոչն էր եւ հույսը: Անկյունից լսված ոտնաձայները քեզ խուճապահար փախուստի մատնեցին, դու նետվեցիր դատարկ արկղերի բարձրակույտի ետեւը. դա մի հարբած մարդ էր, նա օրորվում էր եւ ինչ-որ բան էր երգում, տեսնելով կատվին, նա ուզեց աքացի տալ եւ բերանքսիվայր ընկավ հենց նկարի տակ: Հանդարտվելով` դու դանդաղ քայլեցիր դեպի տուն եւ արեգակի շողերի հայտնվելուն պես քնեցիր այնպես, ինչպես չէիր քնել վաղուց:

Հենց նույն առավոտյան ավտոտնակը հեռվից զննեցիր, նկարը դեռ չէին ջնջել: Դու վերադարձար կեսգիշերին` գրեթե չհասկանալով, թե ինչ ես անում, այն դեռ այնտեղ էր: Հուզումներն արվարձաններում (իրազեկ մարդկանցից դու արդեն այդ մասին լսել էիր) խախտեցին ոստիկանական երթուղիների միապաղաղությունը, գիշերը դու կրկին եկար այն նայելու, ինչպես շատերն էին նայել օրվա ընթացքում: Հետո դու այցելեցիր օրվա ընթացքում: Հետո դու այցելեցիր գիշերվա երեքին, փողոցն ամայի էր ու մութ: Հենց այդտեղ էլ դու նշմարեցիր մի այլ նկար. միայն դու կարող էիր այն հայտնաբերել, նա այնքան փոքր էր, ու քիչ բարձր եւ ձախ էր գտնվում: Դու նրան մոտեցար հուսո եւ երկյուղի զգացումով եւ տեսար նարնջագույն մի ուրվագիծ եւ մանուշակագույն բծեր, որոնք կարծես թե ուրվանշում էին ուռած մի դեմք, դուրս ընկած մի աչք, աքացիներով տափակեցրած շուրթեր: Այո, իհարկե... նա էլ ինչ կարող էր նկարել քեզ համար: Էլ ի՞նչը իմաստ կունենար նկարել հիմա: Թեկուզ ինչ-որ ձեւով նա պետք է հրաժեշտ տար քեզ եւ ասեր, որ դու շարունակես նկարել: Թեկուզ ինչ-որ բան, ասում էր նա, ես պետք է թողնեմ քեզ, նախքան վերադառնալն իմ ապաստարանը, որտեղ չկան հայելիներ, իմ խուցը, որտեղ կարող եմ կուչ գալ` թաքչելով լիակատար խավարում, այնքան բան վերհիշելով, եւ երբեմն էլ, ինչպես ես էի մտածում քո կյանքի մասին, մտորել, որ դու շարունակում ես նկարել, դուրս ես գալիս մթնով, որ նկարես, նկարես, նկարես...

Թարգմանությունը՝ Վարդան Ֆերեշեթյանի