Ուղիղ հաղորդակցության գնացքը

Դինո Բուցատի
 -Որ՞ գնացքն ես նստում:

-Այս մեկը:

Լոկոմոտիվը սարսափազդու էր` մրի մեջ կորած ծածկի տակ, թվում էր կատաղի մի ցուլ, որը չի համբերում տեղից պոկվելու համար:

-Այս գնացքո՞վ ես գնալու,-հարցնում էին ինձ:

Իսկապես վախ էր ներշնչում, այնքան որ ուժգին էր ջրային գոլորշու փնչոցը, որ սուլոցով դուրս էր ելնում ճեղքերից:

-Սրանով:

-Եվ ու՞ր:

Ես ասացի: Երբևէ դա չէի ասել բարձրաձայն, անգամ ընկերներիս հետ զրույցների պահին, մի տեսակ` ամոթխածությունից: Մեծադղորդ անվանում, անհավատալի մեկնակետ: Դա այստեղ գրելու քաջությունը չունեմ:

Նրանք ինձ նայեցին, ոմանք` մի տեսակ, մյուսները մի այլ տեսակ.ջղայնությամբ` հանդգնությանս պատճառով, ծաղրանքով` խենթությանս, խղճահարությամբ` պատրանքներիս: Ինչ-որ մեկն էլ ծիծաղեց: Մի ցատկով հայտնվեցի վագոնում: Լայն բացեցի պատուհանը, բազմության մեջ փնտրեցի ընկերներիս դեմքերը: Ոչ մեկը չկար:

Դե ուրեմն, առա՜ջ, գնացքս, րոպե անգամ չկորցնե՛նք, սլացի՛ր արագորեն: Պարո՛ն մեքենավար, խնդրո՛ւմ եմ, մի՛ խնայիր ածուխը, շունչ տո՛ւր Լեվիաթանին: Լսվեցին փութկոտ թշշոցներ, ու վագոնները ցնցվեցին, ծածկը պահող սյուները շարժվեցին, նախ` դանդաղ, մեկ առ մեկ անցան իմ առջևով: Հետիոտներ, տներ, շենքեր, գազաչափեր, տանիքներ, տներ, տներ, ծխնելույզներ, բակամուտքեր, տներ, տներ, ծառեր, բանջարանոցներ, տներ, դը՛խկ-դը՛խկ, դը՛խկ-դը՛խկ, մարգագետինները, գյուղը, շարժվող ամպերը` բաց երկքնում:

Առա՜ջ մեքենավար, շոգեգոլորշու ո՛ղջ թափով:

Աստվա՜ծ, ինչպե՜ս էինք սլանում: «Այդպիսի արագությամբ, -մտածում էի ես,- հասարակ բան է հասնել կայարան 1, հետո 2, հետո 3, 4, ու վերջապես` կայարան 5` վերջինին, ու դա հաղթանակ կլիներ»: Գոհունակությամբ նայում էի, թե ինչպես պատուհանից այն կողմ հեռագրասյուները իջնում էին, իջնում`վերածվելով թափոնի, ու մեկ էլ` դրանիցից մեկը ցցվում էր ու անմիջապես մնում ետևում: Իսկ արագությունը հետզհետե արագանում էր: Իմ դիմաց, կարմիր թավշյա բազմոցի վրա նստած էին երկու պարոններ, դեմքերով նրանց, ովքեր գլուխ հանում են գնացքներից.բայց չգիտես ինչու անընդհատ նայում էին ժամացույցին ու գլուխներն օրորրելով`դժգոհ մրթմրթում էին:

Այդժամ ես, որ ընդհանրապես ամոթխած անձնավորություն եմ, ի վերջո համարձակվությամբ լցվելով` հարցրի.

-Ամոթ չլինի հարցնելը, պարոնայք, ասացե՛ք,այդ ինչու՞ եք գլուխներդ այդպես թափահարում:

-Մենք դժգոհ ենք, -պատասխանեց նրանցից ավելի տարիքովը, -որ այս գրողի տարած գնացքը գնում է ոչ բավականաչափ արագ: Եթե այսպես շարունակվի, տեղ կհասնենք մեծ ուշացումով:

Ես ոչ մի բան չասացի, բայց մտածեցի. մարդիկ մշտապես դժգոհ են. չէ՞ որ մեր գնացքն ուղղակի հիացնում է իր մեծ թափով ու անարգել սլացքով, այն հզոր է ինչպես վագրը, ու սլանում է այնպիսի արագությամբ, որը ոչ մի գնացք դեռ երբեք չի զարգացրել. բայց, արի ու տես, որ էլի դժգոհ են:

Մինչ այդ, դաշտերը մեկ ու մյուս կողմից անցնում էին սլացքով, և տարածությունը, որը մնում էր ետևում, ավելի էր ահագնանում: Այնպես որ գնացքը կայարան 1 ժամանեց կարծես թե մի քիչ ավելի շուտ, քան ես էի հաշվարկել: Նայելով ժամացույցին` համոզվեցի, որ գնում էինք ժամացուցակին լրիվ համապատասխան: Այստեղ ես պիտի հանդիպեի ճարտարագետ Մոֆֆինին մի շատ կարևոր հարցով: Դուրս ցատկելով վագոնից` ես շտապեցի, ինչպես և պայմանավորվել էինք, առաջին կարգի մի ռեստորեն, ուր ինձ իսկապես սպասում էր Մոֆֆինը: Նա հենց նոր էր ճաշել վերջացրել:

Ես բարևեցի ու նստեցի նրա առաջ, բայց մեր գործի մասին նա բնավ ակնարկ չարեց. խոսք բացեց եղանակի ու այլ դատարկ բաների մասին, ասես իր տարամադրության տակ դեռևս լիքը ժամանակ կար: Անցավ մի ամբողջ տաս րոպե (իսկ գնացքի շարժվելուն մնում էր միայն յոթը), նախքան նա դուրս կհաներ անհրաժեշտ թղթերը իր կաշվե թղթապանակից: Այստեղ նա նկատեց, որ ես անընդհատ ժամացույցին եմ նայում:

-Դուք, տեսնում եմ, շտապու՞մ եք երիտասարդ, -հարցրեց նա ոչ առանց հեգնանքի:-Անկեղծ ասած, սրտովս չէ գործեր վարել, երբ ինձ շտապեցնում են…

-Միանգամայն իրավացի եք, հարգելի պարոն ճարտարագետ, -համարձակվեցի առարկել,-բայց մի քանի րոպեից իմ գնացքը մեկնում է, և…

-Եթե այդպես է, -ասաց նա` հավաքելով թղթերը փութկոտ շարժումներով, -եթե այդպես է, ես ափսոսում եմ, շատ, շատ եմ ափսոսում, բայց մենք ստիպված ենք այս գործի մասին խոսել մեկ ուրիշ անգամ, երբ դուք, հարգարժան պարոն, ավելի ազատ կլինեք:

Ու նա տեղից վեր ելավ:

-Ներեցե՛ք, -մրմնջացի, -ես մեղավոր չեմ: Ինքներդ եք հասկանում, գնացքը…

-Ոչինչ, ոչինչ, -ասաց նա ու ժպտաց մեծահոգաբար:

Ես հազիվ հասցրեցի ցատկել արդեն շարժվող գնացքի ոտնակին: «Ինչ արած, -ասացի ինքս ինձ, -թող լինի ուրիշ անգամ: Կարևորը ուղղությունից չշեղվելն է:

Մենք անցում էինք դաշտերի մոտով, և հեռագրալարերը դարձյալ ձգվում էին վեր ու վար` ընկնավորի ջղաձգումներով, ավելի հաճախ էին հանդիպում լայնարձակ մարգագետիններ, ավելի հազվադեպ էին դառնում տները, քանզի գնում էինք հյուսիսի անձուկ ու առեղծվածային տարածքներով, որ շերտ առ շերտ բացվում էին մեր առաջ:

Այն երկու պարոնները չկային այլևս: Իմ վագոնախցում հիմա նստած էր բողոքական մի հովիվ` մեղմաբարո դեմքով: Նա հազում էր: Պատուհանից դուրս անցնում էին մարգագետիններ, անտառներ, ճահիճներ, իսկ ետևում մնացող տարածությունն ավելի էր մեծանում` տանջող խղճի նման:

Չիմանալով ինչ անել` ես նայեցի ժամացույցին.բողոքական հովիվը հազալով` հետևեց իմ օրինակին և օրորեց գլուխը: Բայց այս անգամ ես չհարցրի, թե ինչու նա դա արեց, քանզի պատճառը, ցավոք, ինձ հայտնի էր: Ժամը տասնվեցից անց էր երեսունվեց րոպե: Նշանակում է, ոչ պակաս, քան տասնհինգ րոպե առաջ պիտի հասած լինեինք կայարան 2-ը, մինչդեռ վերջինս չէր էլ նշմարվում հորիզոնում:

Կայարան 2-ում ինձ պիտի դիմավորեր Ռոզաննան: Երբ գնացքը մոտեցավ կառամատույցին, այնտեղ խմբված էին մեծ թվով մարդիկ: Իսկ Ռոզաննան չկար: Մեր գնացքը ուշացել էր կես ժամով: Ես ցատկեցի պլատֆորմի վրա, վազեցի անցա կայարանի շենքի միջով, նայեցի կայարանամերձ հրապարակը ու այդ պահին, հեռվում, արահետի վերջում տեսա Ռոզաննային, նրա մի փոքր կորացած ուրվապատկերը, որ ավելի ու ավելի էր հեռանում:

-Ռոզա՜ննա, Ռոզա՜ննա, -գոռացի ես ամբողջ ուժով:

Բայց իմ սերը արդեն չափազանց հեռու էր: Նա ոչ մի անգամ ետ չշրջվեց: Դե ասացե՛ք, զո՛ւտ մարդկայնորեն.կարո՞ղ էի ես վազել նրա ետևից, կարո՞ղ էի ետ մնալ գնացքից ու լքել ամեն ինչ:

Ռոզաննան կորավ արահետի խորքում, ու ես, ևս մի հրաժարման գնալով` վերադարձա իմ գնացքն ու հիմա արդեն սլանում եմ հյուսիսի հարթավայրերով, այն բանին դեմ հանդիման, ինչը մարդիկ անվանում են ճակատագիր: Ի վերջո, մի՞թե այդքան կարևոր բան է սերը:

Օրերն անցնում էին իրար ետևից, հեռագրասյուները շարունակում էին իրենց ջղաձիգ պարը երկաթգծի երկայնքով, բայց ինչու՞ անիվների դղկդղկոցն այլևս չուներ առաջվա մարտական թափը: Ինչո՞ւ ծառերը, որ երևում էին հորիզոնում, տրտմալի տեսքով գալիս էին մեզ ընդառաջ և ոչ թե փախչում մի կողմ` ինչպես հանկարծակիի եկած նապաստակներ:

Կայարան 3-ում հավաքվել էին դիմավորողներ, հազիվ քսան հոգի: Այնտեղ չկար այն Կոմիտեն, որը պիտի ինձ հանդիսավորությամբ դիմավորեր: Կառամատույցում ես հարց ու փորձ արեցի:

-Պատահաբար չե՞ք տեսել այստեղ այսինչ Կոմիտեի մարդկանց, -հետաքրքրվեցի ես,- նվագախմբով ու դրոշներով:

-Այո՛, այո՛, նրանք եկել էին: Ու անգամ ահագին ժամանակ սպասեցին ձեզ: Հետո բոլորն էլ որոշեցին, որ այլևս հերիք է սպասեն ու ցրվեցին:

-Ե՞րբ:

-Մի երկու-երեք ամիս առաջ, -պատասխանեցին ինձ:

Այդ պահին լսվեց գնացքի սուլիչի ձայնը.արդեն շարժվում էինք:

Դե ինչ, առա՜ջ, համարձա՛կ: Չնայած մեր գնացքը սլանում էր ողջ թափով, բայց դա արդեն նախկին կատաղի արագությունը չէր: Անորակ ածո՞ւխից: Օ՞դը այն չէր: Ցո՞ւրտը: Մեքենավա՞րն էր հոգնել: Իսկ հեռավորությունը մեր ետևում վերածվեց մի տեսակ վիհի, ու լոկ դրան նայելը գլխապտույտ էր պատճառում:

Կայարան 4-ում ինձ պիտի սպասեր մայրս: Բայց երբ գնացքը կանգ առավ, կառամատույցի նստարանին ոչ ոք չկար: Ու ձյուն էր տեղում:

Ես գլուխս դուրս հանեցի ինչքան հնարավոր էր, նայեցի չորս կողմը և հուսախաբ` արդեն ուզում էի պատուհանը փակել, երբ հանկարծ տեսա նրան սպասման սրահի մեջ. նա քնած էր`փաթաթված շալի մեջ, նստարանի ամենահեռու անկյունում: Տե՜ր Աստված, այս ինչքա՜ն էր փոքրացել մարմնով:

Ես ցատկեցի գնացքից ու շտապեցի գրկել նրան: Մորս ինձ սեղմելով` զգացի, որ նա գրեթե քաշ չուներ. մարդ չէր, այլ փխրուն ոսկորների մի կույտ: Ու նաև զգացի, թե ինչպես էր ցրտից դողում:

-Ասա՛, երկա՞ր ժամանակ է, ինչ սպասում ես ինձ:

-Չէ՛, որդիս, -ասաց նա երջանիկ ծիծաղով, -ոտից գլուխ` չորս տարի:

Պատասխանելիս` ինձ չէր նայում, այլ աչքերով գետինն էր սևեռում, ասես ինչ որ բան էր փնտրում:

-Մայրի՛կ, այդ ի՞նչ ես փնտրում;

-Ոչինչ…Իսկ ճամպրուկներդ ո՞րտեղ են: Դու դրանք թողել ես այնտե՞ղ, կառամատույցի վրա՞:

-Դրանք գնացքում եմ, -պատասխանեցի ես:

-Գնացքի մե՞ջ: Հիասթափության ստվեր վազեց նրա դեմքի վրայով:

-Դու դեռ դրանք չե՞ս իջեցրել:

-Հասկանում ես, ես…

Ուղղակի չգիտեի, ինչպես ամեն ինչ նրան բացատրեի:

-Դու ուզում ես ասել, որ հիմա մեկնելո՞ւ ես արդեն: Գոնե մի օ՞ր էլ չես մնալու:

Նա լռեց ու վախեցած նայում էր ինձ:

Ես հառաչեցի:

-Դե լա՛վ: Թող այդ գնացքը մեկնի: Հիմա կվազեմ ճամպրուկներիս ետևից: Որոշեցի, մնում եմ այստեղ, քեզ հետ: Վերջին հաշվով, դու ինձ չորս տարի սպասել ես:

Իմ այդ խոսքերից մորս դեմքը նորից փոխվեց, վերադարձավ ուրախության արտահայտությունը, նորից երևաց ժպիտ (ճիշտ է, արդեն ոչ այնքան լուսավոր, որքան դրանից առաջ):

-Չէ՛, չէ՛, մի՛ գնա իրերիդ ետևից, դու չհասկացար ինձ, -աղաչեց նա: -Ես կատակ արեցի: Ամեն ինչ ճիշտ է, դու չես կարող մնալ այս թշվառ երկրում: Իմ մասին մի՛ մտածիր: Իմ պատճառով դու չպետք է մի ժամ անգամ կորցնես: Շատ ավելի լավ կլինի, եթե մեկնես անմիջապես: Ու անգամ չկասկածե՛ս: Դա քո պարտքն է…Ես երազում էի միայն մի բանի մասին` տեսնել քեզ: Եվ ահա մենք տեսնվեցիք, ես էլ ուրիշ բան չեմ ուզում…

Ես գոռացի.

-Բեռնակի՛ր, բեռնակի՛ր, -(բեռակիրը մի ակնթարթում ցցվեց իմ առաջ), -պիտի երեք ճամպրուկ իջեցվի:

-Ոչ մի դեպքում թույլ չե՛մ տա, – պնդում էր մայրս, -այսպիսի հնարավորություն այլևս չես ունենա: Դու երիտասարդ ես ու պիտի գնաս քո ճանապարհով: Բարձրացի՛ր վագոնդ, արա՛գ: Դե՛, դե՛:

Ու մեծ ճիգ գործադրելով, որ ժպտա` նա սկսեց իր թույլ ձեռքերով հրել ինձ դեպի գնացքը:

-Աստծո՛ւ սիրուն, շու՛տ արա, թե չէ դռները կփակեն:

Չգիտեմ արդեն, թե ինչպես, իմ ողջ եսասիրությամբ նորից հայտնվեցի վագոնախցում, դուրս կախվեցի պատուհանից ու սկսեցի ձեռքս թափահարել`մնաս բարով անելու համար:

Գնացքը շարժվեց, ու քիչ անց մայրս փոքրացավ ավելի, քան կար իրականում: Փոքրիկ, դառնորեն քարացած մի ֆիգուր`դատարկ կառամատույցին, տեղացող ձյան տակ: Հետո վերածվեց սև, անդեմ մի կետի, պստիկ մրջյունի` տիեզերքի անսահմանության մեջ, և ի վերջո անհետացավ բոլորովին: Մնա՜ս բարով:

Ուշացումով, որը չափվում է արդեն տարիներով, մենք շարունակում ենք մեր ուղևորությունը: Բայց ու՞ր են գնում:

Իջնում է երեկոն, սառած վագոններում գրեթե ոչ ոք չի մնացել: Այս ու այնտեղ, մութ վագոնախցերի անկյուններում կարելի է տեսնել անծանոթների`գունատ, խիստ դեմքերով. նրանք մրսում են, բայց չեն խոստովանում դա:

Եվ ուրեմն, ու՞ր ենք գնում: Ինչքա՞ն է հեռու մեր վերջին կայարանը: Կհասնե՞նք երբևէ: Արժե՞ր արդյոք այդպես գլխապատառ փախչել սիրելի վայրերից, սիրելի մարդկացից: Տեսնենս ու՞ր եմ դրել սիգարետներս: Ա՜, ահա՛ դրանք, բաճկոնիս գրպանում են:

Անշուշտ ետ վերադառնալն այլևս անհնար է:

Ուրեմն, առա՜ջ, պարո՛ն մեքենավար: Ինչպիսի՞ն է քո դեմքը: Ի՞նչ է քո անունը: Ես քեզ չեմ ճանաչում ու երբեք չեմ տեսել քեզ: Վա՜յ քեզ, եթե ինձ չօգնես: Մի՛ վարանիր, մեքենավա՛ր, վերջին ածուխը նետի՛ր հնոցի մեջ, թող առա՛ջ սլանա այս զառամյալ, ճռճռան ծանրակառքը, խնդրո՛ւմ եմ քեզ, թող նա սլանա՛ ամբողջ թափով ու նորից, գոնե մի քիչ նմանվի այն նախկին լոկոմոտիվին, հիշո՞ւմ ես: Առա՜ջ, դեպի գիշերվա անդունդը: Միայն թե, հանուն բոլոր սրբերի, մի՛ թուլացրու, հեռո՛ւ վանի՛ր քունը: Միգուցե վաղը կհասնենք տեղ:

Թարգմանիչ` Գառնիկ Մելքոնյան

Աղբյուրը` Դինո Բուցատի