Նա անսպասելիորեն հայտնվեց շեմի վրա, ու մայրը բացականչեց. «Վա՜յ, թանկագի՜նս», ու վազեց նրան գրկելու: Նաև Աննան ու Պյետրոն` իր երկու եղբայրները, որ իրենից շատ փոքր էին, սկսեցին ուրախությունից ճվճվալ: Ահա ամիսներով սպասված պահը, որն այնքան հաճախ կայծկլտացել էր արևածագի քաղցր երազների մեջ, և որը երջանկություն պիտի բերեր:
Նա ձայն չհանեց, մեծ դժվարություն էր իր համար զսպել
-Թո՛ղ նայեմ քեզ,- ասաց մայրը արցունքների միջից, քիչ ետ-ետ գնալով: -Թո՛ղ տեսնեմ, թե ինչքան սիրուն ես: Բայց գունատ ես, գիտե՞ս:
Իսկապես, բավական գունատ էր և ասես ուժասպառ: Բերետը հանեց, առաջացավ մինչև սենյակի մեջտեղը, նստեց: Ինչքա՜ն հոգնած էր, մինչև անգամ ժպտալը, թվում էր, մեծ ջանքեր էր պահանջում իրենից:
-Վերարկուդ հանի՛ր, զավա՛կս,- ասաց մայրը, որ նայում էր նրան, ասես մի հրաշքի, գրեթե վախվորած. որքա՜ն բարձրահասակ, գեղեցիկ ու հպարտ էր դարձել, եթե անգամ չափազանց գունատ էր:
-Հանի՛ր վերարկուդ, տո՛ւր ինձ, չես զգո՞ւմ, որ շոգ է:
Տղան մի պաշտպանական կտրուկ շարժում արեց, բնազդաբար, վերարկուն ձգելով իր վրա, գուցե վախենալով, թե այն խլելու էին իրենից:
-Չէ՛, թո՛ղ,- պատասխանց նա խուսափողաբար,- նախընտրում եմ չհանել, քիչ հետո պիտի դուրս գամ…
-Պիտի դուրս գա՞ս: Վերադարձել ես երկու տարի անց ու անմիջապես ուզում ես դո՞ւրս գալ,- ասաց մայրը վշտացած, այդքան մեծ ուրախությունից հետո, կրկնելով մայրերի հավերժական գանգատը.
-Պիտի դո՞ւրս գաս: Ու ոչինչ չե՞ս ուտելու:
-Ես արդեն կերել եմ, մայրիկ,- պատասխանեց որդին բարեմիտ ժպիտով, ու նայում էր շուրջը` վերագտնելով իրեն լավ ծանոթ կիսաստվերները: -Մենք իջևանել ենք մի պանդոկում՝ այստեղից մի քանի կիլոմետրի վրա…
-Ա՜հ, դու մենակ չե՞ս: Այդ ո՞վ է քեզ հետ: Զորամասի ընկե՞րդ է: Չլինի՞ Մենայի տղան է:
-Չէ՛, չէ՛, նրա հետ ծանոթացել եմ ճանապարհին: Հիմա սպասում է դրսում:
-Դրսո՞ւմ: Իսկ ինչո՞ւ ներս չես հրավիրում: Թողել ես նրան փողոցո՞ւմ:
Գնաց լուսամուտի մոտ ու բանջարանոցից այն կողմ, փայտե ցանկապատից այն կողմ, փողոցում նկատեց մի պատկեր, որը դանդաղորեն վեր ու վար էր անում: Ամբողջովին պարուրված էր լայն, սևամած վերարկուի մեջ: Այդժամ մոր հոգում այդ մեծ ուրախության ալեկոծությունների միջև ծնվեց անհասկանալի խորհրդավոր ու սուր մի ցավ:
-Չէ՛, այդպես ավելի լավ է,- կտրուկ պատասպանեց նա: -Իր համար դա գլխացավանք կլինի, նա այդ տեսակ մարդ է:
-Մի բաժակ գինի՞ էլ չի խմի: -Կարող ենք մատուցել դրսում, չէ՞, մի բաժակ գինի:
-Ավելի լավ է՝ չէ՛, մայրիկ: Նա անսովոր մարդ է, կարող է վրդովվել:
-Բայց ո՞վ է նա: Ինչո՞ւ ես կապվել նրա հետ: Ի՞նչ է քեզնից ուզում:
-Ես նրան լավ չեմ ճանաչում,- ասաց որդին դանդաղ ու լուրջ ձայնով: Նրան հանդիպեցի ճանապարհին, ու նա եկավ ինձ հետ, ահա՛ բոլորը:
Թվում էր, թե նա խոսակցության այլ նյութ էր նախընտրում, թվում էր`ամաչում էր այդ մասին խոսելուց: Ու մայրը, նրան չհակառակվելու համար, անմիջապես փոխեց խոսակցությունը, բայց իր սիրազեղ դեմքին քիչ առաջվա ուրախությունը մարում էր արդեն:
-Լսի՛ր,- ասաց,-պատկերացնու՞մ ես Մարիետային, երբ իմանա, որ եկել ես: Ինչպե՜ս է ուրախությունից վեր ցատկելու: Նրա՞ համար է, որ ուզում ես դուրս գալ:
Ջովաննին միայն ժպտաց, դարձյալ ժպիտով նրա, ով կուզենար ուրախանալ, բայց չի կարողանում ինչ-որ ծանր գաղտնիքի պատճառով:
Մայրը չէր կարողանում հասկանալ. այդ ինչո՞ւ է նստել մնացել, այդպես տխուր, ինչպես մեկնումի այն հեռավոր օրը: Հիմա հո վերադարձե՞լ էր, առջևում նոր կյանք էր բացվում, գալիք անհոգ օրերի անսահմանություն, գեղեցիկ երեկոներ, որ պիտի անցկացնեն միասին, երբեք չավարտվող մի թել, որ կորսվում է այնտեղ` լեռների միջև, ապագա տարիների անվերջության մեջ: Էլ չեն լինի այն անձկալի գիշերները, երբ հորիզոնում կայծկլտում էին կրակի լույսերը, և կարելի էր մտածել, թե նաև ինքն էր այնտեղ, մեջտեղում, գետնին անշարժ ընկած, խոցված կրծքով, արյունոտ ավերակների մեջ: Վերադարձել էր վերջապես, ավելի մեծ, ավելի գեղեցիկ դարձած: Ի՜նչ ուրախություն Մարիետայի համար: Քիչ ժամանակ հետո բացվելու էր գարունը, կարող էին ամուսնանալ եկեղեցում, կիրակնօրյա մի առավոտ, ղողանջների ու ծաղիկների մեջ: Եվ ուրեմն՝ ինչու՞ այդ դժգույն ու ցրված հայացքը, ինչու՞ չէր ծիծաղում, ինչու՞ չէր պատմում իր զինվորական առօրյայից: Իսկ վերարկո՞ւն: Ինչո՞ւ էր այդպես կիպ քաշել վրան, այն էլ տանը տիրող այս շոգին: Երևի տակի համազգեստը ճղված ու ցեխոտված էր: Բայց ինչպե՞ս կարող էր ամաչել իր մորից;
Ու անհանգիստ նայում էր նրա անուշիկ դեմքին, որ նա թեքել էր մի կողմ, զգուշությամբ, որ հանկարծ նրան չձանձրացնի` ձգտելով հասկանալ նրա ցանկությունները: Կամ գուցե հիվանդացե՞լ էր: Եվ կամ պարզապես ուժասպառ էր չափազանց ծանր չարչարանքներ կրելուց: Ինչո՞ւ չէր խոսում, ինչո՞ւ անգամ չէր նայում իր մորը:
Իսկապես, որդին չէր նայում իր մորը, ավելին, թվում էր, թե խուսափում էր նրա հայացքներից, կարծես վախենում էր ինչ-որ բանից: Եվ սակայն, իր երկու փոքրիկ եղբայրները լուռ նայում էին նրան մի ամոթխած հետաքրքրությամբ:
-Ջովա՛ննի,- շշնջաց մայրը`այլևս չկարողանալով զսպել իրեն: -Հիմա այստեղ ես վերջապես, վերջապես տանն ես: Սպասի՛ր, հիմա քեզ համար սուրճ կպատրաստեմ:
Ու շտապեց խոհանոց: Ջովաննին մնաց իր երկու եղբայրների հետ, որոնք այնքա՜ն փոքր էին իրենից: Հազիվ, թե ճանաչեին իրեն, եթե հանդիպեին պատահմամբ, որքա՜ն բան էր փոխվել երկու տարվա մեջ: Հիմա նայում էին իրար, լուռ, առանց բառեր գտնելու, բայց ամեն անգամ ժպտում էին միասին, երեքն էլ, ասես մի հին, չմոռացված համաձայնությամբ:
Ահա՛, մայրը վերադառնում է, ահա՛ գոլորշի արձակող սուրճը` տորթի մի համեղ կտորի հետ: Նա մի շնչով դատարկեց գավաթը`չուզենալով կծել տորթից:
“Ինչու՞, դուրդ չի՞ գալիս: Մի ժամանակ շատ էիր սիրում”, ուզում էր ասել մայրը, բայց լռեց`նրան չձանձրացելու համար:
-Ջովա՛ննի,- առաջարկեց,- չե՞ս ուզում տեսնել սենյակդ: Գիտե՞ս, նոր մահճակալ ենք դրել, պատերը ներկել եմ տվել, նոր ջահ եմ կախել տվել, արի՛ տես…բայց վերարկուդ այդպես էլ չե՞ս հանելու…չես նեղվու՞մ շոգից:
Զինվորը չպատասխանեց, վեր ելավ աթոռից ու գնաց հարևան սենյակը: Նրա շարժումների մեջ մի տեսակ ծանր դանդաղություն կար, ասես քսան տարեկան չլիներ: Մայրը նրանից առաջ է վազել ու բացել պատուհանի փեղկերը (սակայն, ներս թափանցեց միայն մի գորշ, անուրախ լույս):
-Ամեն ինչ գեղեցիկ է,- ասաց որդին թույլ ոգևորությամբ` կանգ առնելով շեմի վրա, տեսնելով նոր կահույքը, մաքուր վարագույրները, սպիտակ պատերը, ամեն ինչ նոր ու մաքուր: Մայրը կռացավ ուղղելու մահճակալի ծածկոցը, որը նույնպես նոր էր: Ջովաննին հայացքը հառեց նրա փխրուն ուսերին, անասելի տխրությամբ, որ ոչ ոք չէր կարող տեսնել: Աննան ու Պյետրոն կանգնել էին նրա հետևում, լուսաշող դեմքերով, սպասելով հրճվանքի ու զարմանքի տեսարանի:
Մինչդեռ՝ ոչ մի բան:
-Ի՜նչ գեղեցիկ է: Շնորհակալ եմ , մայրիկ,- կրկնում էր նա, ու միայն այդքանը: Աչքերը շարժում էր անհանգստությամբ, ինչպես մեկը, ով ցանկանում է րոպե առաջ ավարտել տհաճ հանդիպումը:
Բայց, մանավանդ, ամեն անգամ, ակնհայտ մտահոգությամբ նայում էր լուսամուտից դուրս, կանաչ ներկած փայտե ցանկապատին, որի հետևում մի պատկեր գնում ու գալիս էր դանդաղորեն:
-Գո՞հ ես, Ջովաննի, գո՞հ ես,- հարցրեց մայրը անհամբեր` նրան երջանիկ տեսնելու:
-Օ՜ այո՛, շա՜տ գեղեցիկ է,- պատասխանեց որդին: Բայց ինչու՞ համառորեն չէր հանում վերարկուն ու շարունակում էր ժպտալ շատ մեծ ճիգ գործրադրելով:
-Ջովա՜ննի,- աղաչեց մայրը: Ի՞նչ է քեզ հետ կատարվում: Ի՞նչ է եղել քեզ, Ջովա՛ննի: Դու ինձնից ինչ-որ բան ես թաքցնում, ինչո՞ւ չես ուզում ասել:
Որդին կծեց շրթունքը, երևում էր, որ ինչ-որ բան խեղդում էր իր կոկորդը:
-Մայրի՛կ,- խուլ ձայնով ասաց նա`մի փոքր դադարից հետո,- մայր՛իկ, ես հիմա պիտի գնամ:
-Պիտի գնա՞ս: Բայց շուտ կվերադառնա՞ս: Գնում ես Մարիետայի մոտ, չէ՞: Ճի՛շտն ասա ինձ, Մարիետայի մո՞տ ես գնում:
Փորձում էր հանաքի տալ, բայց դա իրեն չէր հաջողվում:
-Չգիտեմ, մայրիկ,- պատասխանեց նա դարձյալ այդ զուսպ ու դառը հնչերանգով: Միաժամանակ գնում էր դեպի դուռը, արդեն վերցրել էր բերետը:
-Չգիտեմ, բայց հիմա պիտի գնամ, այդ մարդն ինձ է սպասում, այնտե՛ղ:
-Բայց շուտ կվերադառնա՞ս: Երկու ժամից այստեղ կլինես, չէ՞: Կասեմ, որ գան նաև քեռի Ջուլիոն ու քեռակինը, հապա պատկերացրու՛, թե ինչ ուրախություն կլինի նաև նրանց համար, աշխատի՛ր գալ ճաշից առաջ:
-Մայրի՛կ,- կրկնեց որդին, ասես նրան աղաչում էր այլևս չխոսել, լռել, ի սեր Աստծո, ցավը չավելացնել:
-Հիմա գնամ, նա ինձ է սպասում, նրան շատ սպասեցնել տվինք: Ու հոգի հանող իր հայացքը սևեռեց մոր վրա:
Մոտեցավ դռանը. եղբայրները, դեռևս զվարթ տրամադրությամբ, սեղմվեցին նրան, ու Պյետրոն վեր հանեց նրա վերարկուի փեշը` տեսնելու համար, թե ավագ եղբայրն ինչ էր հագել դրա տակ:
-Պյե՛տրո, Պյե՛տրո, այդ ի՞նչ ես անում: Թո՛ղ Պյետրո,- գոռաց մայրը` երկյուղելով, թե Ջովաննին կբարկանար:
-Չէ՛, չէ՛, -գոչեց զինվորը`միայն այդ պահին նկատելով, թե եղբայրն ինչ էր անում: Բայց արդեն ուշ էր: Կապույտ կտորի երկու փեշերը մի վայրկյան բացվեցին:
-Ջովա՜ննի, զավա՜կս, այս ի՞նչ են քեզ արել,-շնջաց մայրը`դեմքն առնելով ձեռքերի մեջ:
-Ջովա՜ննի, բայց սա արյո՜ւն է:
-Ես գնամ մայրիկ,- կրկնեց որդին երկրորդ անգամ, հուսահատ վճռականությամբ: Նրան շատ սպասեցրի: Ցը՛ Աննա, ցը՛ Պյետրո, մնա՛ս բարով մայրիկ:
Արդեն դռան մոտ էր: Դուրս ելավ, ասես` քամուց քշվելով: Գրեթե վազելով անցավ բանջարանոցով, բացեց ցանկապատը.երկու ձիեր վարգելով սլացան գորշ երկնքի տակ, արդեն ոչ թե դեպի գյուղը, ո՛չ, այլ տափաստանների միջով դեպի վե՛ր, դեպի հյուսիս, լեռան ուղղությամբ: Ձիերը վարգում էին անդադար:
Ու միայն այդժամ մայրը վերջապես հասկացավ, և մի անսահման դատարկություն, որ դարեր ու դարեր չէին բավականացնի լցնելու համար, բացվեց իր սրտում: Հասկացավ վերարկուի պատմությունը, որդու տխրությունն ու մանավանդ, թե ով էր այն առեղծվածային, զարհուրելի աձնավորությունը, որ այդպես համբերատարորեն սպասում էր, որ այդքան գթասրտոեն ու հավատարմորեն ուղեկցել էր Ջովաննիին մինչև իրենց տուն (նախքան նրան ընդմիշտ կտաներ իր հետ), որպեսզի կարողանար մնաս բարով ասել իր մորը. նա, ով այդքան երկար սպասել էր դրսում, ցանկապատի մոտ, ոտքի վրա, նա` Տերն աշխարհի, փոշու մեջ կանգնած, որպես մի սովահար մուրացիկ:
Իտալերենից թարգմանեց Գառնիկ Մելքոնյանը
Աղբյուրը` Վերարկուն
0 comments:
Post a Comment