Կեցության անտանելի թեթեւությունը

Միլան Կունդերա
(հատված, 5-րդ մաս.թեթեւություն եւ ծանրություն)

Մի՞թե գա­հին բազ­մած հի­մա­րը ազա­տագր­ված է ամե­նայն պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նից սոսկ այն բա­նի հա­մար, որ նա հի­մար է:


Էդի­պը պատ­մու­թյա­նը լավ հայտ­նի է. հո­վի­վը, գտն­ե­լով դուրս նետ­ված ման­կա­նը, տա­րավ նրան իր ար­քա Պո­լի­բո­սի մոտ, եւ նա դաստի­ա­րա­կեց նրան: Ար­դեն չա­­փա­հաս պա­տա­նի, Էդի­պը լեռ­նա­յին ա­րա­­­հե­տում հան­դի­պեց մի սայ­լա­կառ­քի, ո­րով ըն­թա­նում էր մի ան­ծա­նոթ մե­ծա­տոհ­­միկ: Նրանց միջեւ վեճ բռնկ­վեց, եւ Էդի­պը սպա­նեց մե­ծա­տոհ­մի­կին: Ժա­մա­նակ անց նա դար­ձավ Իո­կաս­տե թա­գու­հու ամու­սի­նը եւ Թե­բեի տի­րա­կա­լը: Նա չէր էլ կա­րող են­թադ­րել, որ մարդն, ում նա սպա­նել էր մի ժա­մա­նակ սա­րե­րում, իր հայրն է եղել, եւ կի­նը, ում հետ նա կե­նակ­ցում է` իր մայրն է: Ճա­կա­տա­գիրը ծան­րա­ցավ իր հպա­տակ­նե­րի վրա եւ սկ­սեց մա­հա­ցու ախ­տե­րով խոշ­տան­գել նրանց: Իսկ երբ Էդի­պը հաս­կա­ցավ, որ հենց ինքն է նրանց տա­ռա­պանք­նե­րի հան­ցա­վո­րը, նա ճար­ման­դով հա­նեց իր աչ­քերն ու կույր հե­ռա­ցավ Թե­բեից:

Կենտ­րո­նա­կան Եվ­րո­պա­յի կո­մու­նիս­տա­կան ռե­ժիմ­նե­րը բա­ցա­ռա­պես հան­ցա­գործ­նե­րի ձեռ­քի գոր­ծը համարողներից խույս է տա­լիս հիմ­նա­կան ճշ­մար­տու­թյու­նը. հան­ցա­վոր ռե­ժիմ­նե­րը ստեղ­ծել են ոչ թե հան­ցա­գործ­նե­րը, այլ էն­տու­զի­աստ­նե­րը, հա­մոզ­ված, որ բա­ցել են մի­ակ ճա­նա­պարհն առ դրախտ: Եվ այդ ճա­նա­պար­հը նրանք այն­քան արի­ա­բար էին պաշտ­պա­նում, որ մահ­վան դա­տա­պար­տեցին շատ ու շատ մարդ­կանց: Սա­կայն ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում պարզ­վեց, որ որևէ դրախ­տի մա­սին խոսք ան­գամ չկա, եւ այս­պես էն­տու­զի­աստ­նե­րը մար­դաս­պան­ներ դուրս եկան:
Այդ­ժամ բո­լո­րը ճչո­ցով նետ­վե­ցին կո­մու­նիստ­նե­րի վրա.

-Դուք պա­տաս­խա­նա­տու եք երկ­րի դժ­բախ­տու­թյուն­նե­րի (այն աղ­քա­տա­ցել է եւ դա­տարկ­վել), նրա ինք­նու­րույ­նու­թյան կորս­տի (այն ըն­կել է Ռու­սաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյան տակ), ան­մեղ­նե­րի մա­հա­պա­տիժ­նե­րի հա­մար:

Իսկ նրանք, մե­ղադր­յակ­նե­րը, պա­տաս­խա­նում էին.

-Մենք չգի­տենք: Մենք խաբ­ված էինք: Մենք հա­վա­տում էինք: Բայց հո­գու խոր­քում մենք ան­մեղ ենք:

Այս­պի­սով, վեճն ի վերջո հան­գեց մի­ակ հար­ցին` նրանք իրոք որ չգի­տե­ին, թե ըն­դա­մե­նը ձեւեր են թա­փում, թե չգի­տե­ին:

Տո­մաշը խո­րա­մուխ էր լի­նում այդ վե­ճին (ինչ­պես, ի դեպ, եւ ողջ տաս­մի­լի­ո­նա­նոց չեխ ժո­ղո­վուր­դը) եւ գա­լիս էր այն մտ­քին, որ, ան­շուշտ, կա­յին ոչ այն­քան էլ ան­տեղ­յակ մար­դիկ (հո չէ­ի՞ն կա­րող նրանք չի­մա­նալ այն սար­սափ­նե­րի մա­սին, որոնք տե­ղի էին ու­նե­նում եւ շա­րու­նակ­վում են կա­տար­վել հետ­հե­ղա­փո­խա­կան Ռու­սաս­տա­նում): Սա­կայն մի­ան­գա­մայն հա­վա­նա­կան է եւ այն, որ կո­մու­նիստ­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը լի­ա­կա­տար ան­գի­տու­թյան մեջ էր:

Եվ նա ինքն իրեն ասաց.` ըստ էու­թյան կարեւոր չէ, գի­տե­ին նրանք թե չգի­տե­ին. հիմ­նա­կան հարցն այլ կերպ է տր­վում` կա­րե­լի է արդ­յոք մար­դուն ան­մեղ հա­մա­րել սոսկ այն բա­նի հի­ման վրա, որ նա չգի­տի: Մի՞թե գա­հին բազ­մած հի­մա­րը ազա­տագր­ված է ամե­նայն պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նից սոսկ այն բա­նի հա­մար, որ նա հի­մար է:

Փոր­ձենք են­թադ­րել, որ հի­սու­նա­կան թվե­րի սկզբ­նե­րին ան­մե­ղի հա­մար մահ պա­հան­ջող չեխ դա­տա­խա­զին խա­բել էին ռու­սա­կան գաղտ­նի ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը: Բայց այ­սօր, երբ մենք ար­դեն գի­տենք, թե որ­քան ան­հե­թեթ էին մե­ղադ­րանք­նե­րը եւ որ­քան ան­մեղ` մա­հա­պատ­ժի են­թարկ­ված­նե­րը, իրա­վա­սու է արդ­յոք հենց այդ դա­տա­խա­զը պահ­պա­նե­լու իր ոգու ան­մե­ղու­թյու­նը եւ կուրծք ծե­ծե­լու, բա­ցա­կան­չե­լով."Իմ խիղ­ճը մա­քուր է, ես չգի­տե­ի: Ես հա­վա­տում էի": Մի­՞թե նրա "Ես չգի­տե­ի: Ես հա­վա­տում էի" բա­ռե­րում թաքն­ված չէ անուղ­ղե­լի մի մեղք:

Եվ այդ ժա­մա­նակ Տո­մա­շը կր­կին հիշ­եց Էդի­պի պատ­մու­թյու­նը. Էդի­պը չգի­տեր, որ ին­քը կե­նակ­ցում է սե­փա­կան մոր հետ, եւ այ­դու­հան­դերձ, ճշ­մար­տու­թյու­նը իմա­նա­լով, իրեն անմեղ չզ­գաց: Նա չկա­րո­ղա­ցավ տա­նել իր ան­գի­տու­թյու­նից ծն­ված դժ­բախ­տու­թյան երեւույ­թը, հա­նեց իր աչ­քերն ու կույր հե­ռա­ցավ Թե­բեից:

Լսե­լով, թե ինչ­պես են կո­մու­նիստ­ներն ի լուր ամեն­քի պաշտ­պա­նում իրենց ներ­քին մաք­րութ­յու­նը, Տո­մաշը խորհր­դա­ծում էր. ձեր ան­գի­տու­թյան մեղ­քի պատ­ճա­ռով այս եր­կի­րը, հնա­րա­վոր է, դա­րե­դար կորց­րել է իր ազա­տու­թյու­նը, իսկ դուք գո­չում եք, թե ձեզ մե­ղա­վոր չեք զգում: Ու­րեմն դուք ինչ­պես կա­րող եք նա­յել ձեր ձե­ռաց գոր­ծե­րին: Ինչ­պե՞ս դա ձեզ չի սար­սա­փեց­նում: Արդ­յո՞ք դուք ու­նեք աչ­քեր, որ­պես­զի տես­նեք: Եթե դուք տե­սու­նակ լի­նե­իք, հարկ էր, որ կու­րաց­նե­իք ձեզ եւ հե­ռա­նա­յիք Թե­բեից:

Աղբյուրը՝ Արտերիա