Թուղթը կորցնում է համբերությունը

Սիգիզմունք Կրժիժանովսկի

Բոլորին հայտնի է` թուղթը համբերում է: Համբերում է` եւ սուտը, եւ նողկանքը, եւ վրիպակները, եւ կեղտոտ խիղճը, եւ գեշ ոճը, եւ էժանագին պաթոսը: Ամեն ինչ:

Սակայն, ինչպես վկայում է այս պատմվածքը` միառժամանակ:
Դա տեղի ունեցավ մի նոյեմբերյան առավոտ, երբ ձյան խոնավ փաթիլներն ու անձրեւի կաթիլները վիճում էին այն մասին, թե ինչ է հիմա` աշո՞ւն, թե՞ ձմեռ: Այնպես պատահեց, որ հենց այդ պղտոր առավոտյան թղթի համբերությունը հատեց: Նա զզվեց իր հլու ողորկ թերթերի վրա տառեր, տառեր եւ կրկին տառեր կրելուց` իմաստ ձեւացող բյուրավոր անհեթեթություններ, բառերի տաղտկալի անձրեւ, որից էլ ոչ այն է՝ ջրափոսեր, ոչ այն է՝ գրքեր են գոյանում` չես հասկանա:

Թուղթը, հարկ է եւ այդ մասին մտածել, ունի իր դժվարին երկար կյանքը, իր ծանր դպրոցը` սկզբում նա արմատները հողի մեջ խրած աճում է, եւ աղմկում առ ամպերը, որ լողում են նրա գլխավերեւում թափանցիկ մոխրավուն փաթեթավորման թղթի կտորներով, այնուհետեւ նրան սղոցում են իր արմատներից, դնում են թուղթ սարքող գործարանի մամլիչ մեքենաների տակ, թաղում են եռման ջրով լեցուն գուռերի մեջ, չորացնում եւ տրորում են... Այո, ի՞նչ կարիք կա հիշելու:

Եվ ահա թուղթը չորացել է, մեքենաներն արդեն նրան վարժեցրել են համբերանքի: Այժմ նրա ճերմակ թղթերը գրագիտություն են ուսանում: Նրան խփում են սուր կապարե տառերով, նրա մեջ են խցկում ներկածածկ դրոշմամայրերը: Թուղթը դիմանում է:

Միառժամանակ:

Որոշել տարեթիվը, որի մասին խոսում ենք, դժվար է` տպագրական տառատեսակները իրենից դեն նետող թուղթը, որը տառերի հետ ստիպել էր նահանջել եւ թվերին: Այդ կարճ, բայց վճռական մարտը կարելի էր կոչել ճակատամարտ Տաբուլա-Ռասայի ներքո:

Թղթային մարտադաշտը մնաց ձյունամաքուր: Իրենց մեքենայական կացարանները փախչող տպագրական նշանները մի կարճ ընթացք խորհրդակցում էին: Եվ նրանց, այդ քսանհինգ կամ քսանվեց տառային այբուբեններին ձանձրացրել էր երկար, աշխարհի ողջ դիամետրով ձգված իմաստներ ձեւանալը: Նրանք մեկեն գնդերով այբուբենների բաժանվեցին եւ աջ թեւի Ա-երից մեկը, կրունկները լայն դրած, ասաց.

- Բավական է թույլ տանք մեզ տպագրական ներկով պատեն, բավական է կապարե ուսերիս վրա կրենք նրանց տխմար իմաստները, բավական է, ասում եմ ես, ճակատներս խփենք թղթին: Թող մեզ հետ ինչ ուզում է անեն` կապարե փամփուշտներ կամ կապարե ուղեսյուներ` բայց ոչ մի քայլ առ գրականություն:

Հավանության կապարե շրշյունը կարճառոտ խոսքի պատասխանն էր: Եվ բյուրավոր այբուբենները, դպրոցական խիստ կարգով շարված, սկսեցին երթը: Առջեւից ընթանում էին ոտքերը լայն բաց արած Ա-երը, սյունաշարի պոչին ուսերին տեգերով զեթերը:

Դեղին լամպի մոտ շարվածասյուների թղթե օձերի վրա նստած էջ կապող բանվորներից մեկին անընդհատ թվում էր, թե հատակի տակ շրշում են մկները: Դա լսողության պատրանք էր` իրականում երկրից հեռացող հոգնատանջ, թղթի վրա տրորված, մինչեւ վերջին տառը հոգնած թերթերի, ամսագրերի եւ գրքերի շրշյունն էր:

Ելից առաջին վկան վաղ հնչեղ տրամվայների եւ ավտոբուսի ռեզինե ձայների ուղեկցությամբ դեպի խաչմերուկ ելնող ծեր թերթավաճառն էր: Նրա ձախ թեւքի տակ համարը համարին կիպ կպած քառածալ թերթերի մեծ մի տրցակ էր: Ահա մոտեցավ առաջին գնորդը: Վերարկուի ձախ գրպանից հանելով թաշկինակը, նա սրբեց պենսնեի ապակին, որի վրա մի քանի, ասես հեղուկացրիչից թռած մանրիկ անձրեւի կաթիլներ էին, հետո աջ ձեռքով խառնշտորեց վերարկուի մյուս գրպանը եւ նիկելե մետաղադրամը փոխանակեց քառածալ թղթի հետ:

Թերթավաճառը թեւքի տակից հանեց երկրորդ համարը, բայց այդ պահին տեսավ իր առջեւ անձրեւից եւ քրտինքից թաց իր առաջին գնորդի դեմքը: Վախեցած թերթավաճառի առջեւ կեցած, նա թափահարում էր դատարկ թղթի էջը եւ սպառնում էր ոստիկանությամբ:

Դրանից էլ սկսվեց:

Յուղոտ պայուսակներով խոհարարուհիները, որ ելել էին իրենց տերերի համար ամենայն անհրաժեշտ բան գնելու, բավական ծանր կացության մեջ էին: Նրանք փնտրում էին սովորական ցուցանակները, եւ գտնում էին սոսկ երկար ու նեղ, ասպետական վահանների նմանվող, նշանաբաններից զուրկ, երկաթյա ուղղանկյուններ, որոնցից նրանց բոլոր տառերը, ուռչած եւ ձուլածո, ինչ-որ տեղ էին սողացել, համերաշխվելով տպագրական այբուբեններին:

Գրախանութների դռները շրխկում էին, ինչպես բանեցրած գազ արտանետող խողովակների փականները: Մարդկանց երկար շարանները խցկվում եւ դուրս էին նետվում գրակրպակներից, միմյանց կարճ եւ հուզախառն բառեր նետելով: Գրակրպակների գործակատարները վազվզում էին աստիճաններով, կրունկները աստիճաններով ցած էին սահեցնում` նրանց վախեցած, խեցգետնաբար ցցված աչքերի առջեւ լռիկ շրշող, անամպ եղանակի դատարկ երկնքի պես, մանրակրկիտորեն դարսված կաշվե, սեկյա եւ կարտոնե կազմերով գրքերի ճերմակ էջերն էին:

Գրաքննադատ պարոն Դ-ն պետք է մինչեւ կեսօրվա տասնմեկն ավարտեր իր հոդվածը... Նա դեռ լիակատար ճշգրտությամբ չգիտեր, թե ինչ պետք է գրեր իր առաջին տողում: Իր ակնարկի վերջը նա նույնիսկ այս գիշեր երազում տեսավ: Առավոտյան ութին անկողնուց ելնելով, քննադատը հագավ պիժաման, եւ գրասեղանի ձախ դարակը բանալով, հանեց ձեռագիրը: Բայց ինչ-որ այն չէ` դատարկ էջեր են: Ուրեմն, աջ կողմի դարակում է. բայց այնտեղ էլ, բացի մաքուր թղթից, ոչինչ չկար: «Գուցե ես դեռ չեմ զարթնել, պատահում է, որ երազները ծիծաղում են մարդու վրա»,- մտածեց քննադատ Դ-ն եւ, մոտենալով սրճեփին՝ աջ ձեռքի միջնամատով ու ցուցամատով դիպավ նրա նիկելե կողքին: Մատները վառեց, իսկ թեյնիկի չինացի մանդարինի կլորիկ թասակի նմանվող կափարիչը թռչկոտում էր գոլորշու շիթերից:

Գրաքննադատ Դ-ն վերադարձավ դեպի սեղանի կողքի բազկաթոռը: Նա հիշում էր, որ պրես-պապյեի տակ դրված էր ծանուցումն ամսագրից, որին հենց այսօր անհրաժեշտ էր հասցնել ավարտուն հոդվածը: Նա թողեց ծանր պրես-պապյեն եւ հանեց թղթի կտորը` նրա թղթե հարթությունը դատարկ էր, եւ միայն նրա կենտրոնում ջղաձգվում էր մեն միակ, պրեսի տակ կիսաճզմված, շնչահատ զեթ տառը: Քննադատը զզվանքով ցուցամատի եղունգով մի կողմ հրեց այն եւ խոհերի մեջ ընկավ:

Չխանգարենք նրան:

Ամենահիանալին այն երիտասարդի մեջ, ում մասին հիմա մի քանի խոսք կասենք, այն էր, որ նա երիտասարդ էր: Նրա ջահել սրտում բուն էր դրել ջահել սերը: Նա նամակ էր գրել` դուք գլխի եք ընկնում թե ում, գցեց այն փոստարկղի երկաթյա բերանը եւ, հանկարծ հայտնվելով կայարաններից մեկում մի մեծ քաղաքի, որտեղ նա ապրում էր, եւ լսելով շոգեքարշերի շչակների սուլոցը, տոմս վերցրեց մինչեւ մերձքաղաքյա անտառը, եւ մինչեւ ուշ երեկո թափառում էր մերկ ծառերի միջեւ, մտածելով լոկ երկու` «այո» եւ «ոչ» բառերի մասին: Դրանցից ո՞րը կհասնի իրեն պատասխան նամակի ծրարում:

Այդ երեկո նա այն է՝ հասնում էր իր տան դռանը, բայց ահը ներբանները մեխել էր գետնին: Երիտասարդը մի երեք-չորս րոպե կանգնեց եւ որոշեց գիշերել ընկերոջ մոտ:

Հենց այդ գիշեր էլ տեղի ունեցավ տառերի մեծ ելքը:

Հաջորդ օրը գալով իր բնակարան, երիտասարդը տեսավ իր բնակարանի դռան եւ կողափայտի արանքից ճերմակին տվող ծրարը: Նա դուրս քաշեց այն, դուռը բացեց եւ ներս մտավ:

Ծրարում ոչ մի տառ չկար: Սակայն նրանից հափրուկի թեթեւ բույր էր ծորում` աղջկա սիրելի օծանելիքի: Դողդողացող ձեռքերով նա բացեց ծրարը եւ, համարյա նույն պահին այն հատակին գցեց: Ծրարից սեւ միջատների պես թռչում էին թանաքե տառերը` ոմանք թափվում էին հատակին, երեքը թե չորսը սողացին դեպի հասցեատիրոջ թեւքածալի մեջ. նա տեսավ` տեսավ իր իսկ աչքերով` թե ինչպես «սիրում եմ» փոքրիկ բառը, ծրարից դուրս թռչելով, ցաքուցրիվ եղավ ու հալվեց օդում:

Երիտասարդը այդ մի րոպեի ընթացքում հասցրեց վերածվել ոչ այնքան երիտասարդ մարդու:

Բայց ահա հետո:

Արդյունաբերական կոնցեռնների կենտրոնական գրասենյակներում, դեսպանատների փողոցի պերճաշուք հաստատություններում, մինիստրությունների քարտուղարություններում, իջեցված մետաքսյա վարագույրների ետեւում, կաղնեփայտե դռների կրկնակի փակերի ետեւում լսվում էր ձայների երկյուղած իշամեղվային բզզոցը:

Առաձիգ կաշվեփայլ թղթի վրա գրված դաշնագրերից եւ պայմանագրերից մնացել էին միայն կնիքների մոմե կամ զմուռսե հետքերը, որ հաստատում էին, ավաղ` հանկարծ ներխուժած դատարկությունը:

Կարծիքների ֆաբրիկաներում, գաղափարների բիրժաներում ծավալվում էր տագնապը` հլու տառերը, իբր թե իմաստներով բեռնված, ընկան անգոյության մեջ, թողնելով դատարկ սյունակները, ալպիական դաշտերի պաղ ձյունե ֆիռնը, որի վրա չէր աճի ամենախոնարհ ծեղն իսկ:

Թուղթն ընդվզել էր, իր համբերության վրա խաչ էր քաշել: Հարկ էր նրան կրկին ներքաշել մեքենաների մամլակների մեջ, գնդակոծել կապարե տառերի հարվածներով: Բայց ինչպե՞ս: Տառերը փախչում էին, դավաճանել էին մշակույթի մեծ գործին: Մնացել էր, եւ այն էլ շատ քիչ տպարաններում` մի քանի հարյուր կետադրական նշաններ: Հիմնականում բազմակետեր, հարցական եւ բացականչական նշաններ:

Մայրաքաղաքի քաղաքապետարանը, որը որոշել էր մինչեւ վերջ պայքարել, թռչող թերթիկների վրա բյուրավոր բացականչական նշաններ դրոշմեց, որոնց տակ երկու շարքով շարված էին բազմակետերի շղթաները:

Դա հանգստություն չբերեց: Ավելի շուտ, ընդհակառակը, քաղքենիները, աչք սահեցնելով բացականչությունների անտառի վրայով, մռայլ դեմքերը թաքցնում էին վերարկուների բարձրացրած օձիքների տակ, անձրեւի տեղացող բազմակետերի ներքո եւ, մեջքները հարցական ծռած, շտապ անցնում էին առաջ:

Կան մարդիկ, եւ դրանք քիչ չեն, ովքեր, ինչպես նկատել է մելամաղձոտ Համլետը, կյանքը չափում են «ճաշով եւ քնով»: Հավատացեք, ես չեմ խաբում, չէ՞ որ ես, կարծես թե, շեքսպիրագետ եմ:

Այդ մարդիկ առավոտյան պատմում են կանանց իրենց երազների սյուժետիկան` սովորաբար նրանց երազվում է պաշտոնի բարձրացում ծառայության մեջ, հանդիպում շիկահերի հետ (եթե կինը սեւահեր է, կամ սեւահերի հետ՝ եթե կինը շիկահեր է), շահումը բիրժայում, իրենց իսկ երեսունհինգամյա հոբելյանը: Սովորական ժամին նրանք ուղեւորվում են ծանոթ սրճարանը, որտեղ ծանոթ մատուցողը բերում է փայտիկների վրա հագցրած թերթերի թղթե նշանները եւ հուշում է, ոսկե ատամները փայլեցնելով, հին հաճախորդների սիրած ճաշատեսակների անունները: Մնում է միայն գլխով հավանության նշան անել, շրջել թղթե նշանները, սկզբում սպասելով տաքացված ճաշատեսակներին, իսկ հետո համեղ խորտիկներին:

Սակայն այդ օրը, թղթի ընդվզման եւ տառատեսակների տարհանման օրը ամեն ինչ հանդուգն էր, վիրավորական եւ անսովոր: Թերթի սպիտակ դրոշակը նման էր բանագնացի դրոշի, որ առաջարկում էր հանձնվել հաղթողի ներողամտությանը: Ճաշացանկի թղթե ժապավեններից անհետացել էին բոլոր ճաշատեսակների անունները` մնացել էին սոսկ մի քանի թվեր: Տհաճորեն զարմացած հաճախորդները ստիպված էին լինում մատները տնկել թվերի եւ գների վրա, չիմանալով, թե ինչ համադամական գաղտնիքներ էին թաքնված դրանց տակ:

Բայց կար մի մարդ, ճիշտ է, շատ պատանի մի մարդ, ով առավոտից բերկրում էր մարդկության համար այդչափ տրտմալի օրվա համար: Դա սկսնակ բանաստեղծ էր, ում անունն էր... ի դեպ, ես նրա անունը չգիտեմ: Եվ դրա մեղքը այն օրվանն է, որին պարմանին փութաց ժպտալ:

Դեռ երեկ նա ծանուցագիր էր ստացել, որ իր բանաստեղծությունների գրքույկը, բարալիկ, ինչպես հարյուրգրամանոց խոզապուխտի պատառը, լույս է տեսել, եւ որ երեսուն հեղինակային օրինակները հրատարակչությունում իրեն են սպասում:

Բանաստեղծը ելավ արեւի հետ: Նա չնայեց օրացույցին, քնած ինչ-որ հին, փոշով ծածկված թվի վրա, այլապես նա կնկատեր, որ պոկած թերթիկի վրայի տարեթիվը կորել էր, անհայտ է, թե ուր:

Հրատարակչության դռները բացվելուց դեռ շատ առաջ պատանի բանաստեղծը փողոց ելավ: Նա ոչ մի ուշադրություն չէր դարձնում անցորդների մռայլ դեմքերին, փողոցային երթեւեկության փոփոխվող ռիթմին, որն ասես ճզմված էր վիթխարի քարե խլաձայնով: Բանաստեղծն ապրում էր իր անձնական համբուրվող հանգերով: Միանգամայն ինքնաբերաբար նա թերթ գնեց, առավել ինքնաբերաբար հաշվեց տրամվայի երկու աստիճանները եւ տեղավորվեց նրա դատարկ նստարաններից մեկի վրա:

Գրպանից հանելով թերթը, բանաստեղծը անկեղծ ուրախացավ, որ այն բացարձակապես դատարկ է: Նա հենց ուզում էր ուրվագրել նոր պոեմի սկիզբը, եւ թերթի թղթի պատրաստակամ ճերմակությունը ավելի քան տեղին էր: Հայացքը սահեցնելով հարեւանների մռայլ դեմքերի վրայով, բանաստեղծը գործի անցավ: Անշուշտ, պոեմը նրան իր ուզած կանգառից հեռու տարավ: Բայց այդ բոլորը մանրուքներ են:

Նորաթուխ հեղինակը շողացող դեմքով մտավ հրատարակչության առաքման բաժինը: Նրան տվեցին փաթեթավորված գրքերի տուփը, եւ հեղինակը շնորհակալություն հայտնելով՝ դուրս եկավ: Թռչկոտող մատներով նա քանդեց կապերը եւ տեսավ... Հարկ չկա ասելու, ինչ տեսավ կրկնված երեսուն օրինակներում երիտասարդ, գուցե թե, տաղանդավոր բանաստեղծը:

Հաջորդ օրը, ինքնասպանների լրատվության մեջ երեւի թե հայտնվեց, ի թիվս այլոց, համառոտ մի գրառում առ այն... Բայց հաջորդ առավոտյան ոչ մի թերթ չկար: Հետեւաբար` չկար եւ գրառումը:

Դա մի ծեր տարօրինակ մարդ էր, որ խճճվել էր իր ապրած տարիների մեջ: Նա քայլում էր պատմա-թանգարանային տեսքի թիկնոցով վերարկուով, շոշափելով ասֆալտե ճանապարհը հնամաշ հովանոցով, որը հասցրել էր սեւից վերածվել կարմրագույնի:

Մի ժամանակ նա երկրի քոլեջներից մեկում փիլիսոփայության կուրս էր կարդում, բայց այժմ խղճուկ թոշակով, փիլիսոփայորեն ապրում էր իր կյանքի մնացուկը եւ մտածում էր կամ անցյալի մասին, կամ` ապագայի: Ներկան նրան չէր հետաքրքրում:

Թղթե էջերի ցույցը, արդեն չորս օր է, շարունակվում էր: Էքս-փիլիսոփան ելավ կամրջի բեկված կամարի վրա եւ նայում էր երեկոյան արեւի պուտերին, որ բենզինի ցրիվ եկած բծերի հետ փռվել էին գետի մեղմ ծփանքի վրա:

«Նրանց այդպես էլ պետք է,- մտածում էր նա,- վաղուց այն պետք է լվանալ, եւ մասմաքուր, Գյոթեի եւ Հեգելի ձյունաճերմակ Էրիդայից` նրան փակչած ճանճաբծերից»:

Նա ուզում էր գրառել այդ միտքը, բայց հիշեց, որ այժմ դա անհնար է, եւ ծեր փախուկի երկար բերանը ժպիտից ավելի երկարեց, մերկացնելով դատարկ խունացած լնդերը:

Բանկային գրասենյակների դրամարկղերի մոտ երկար հերթեր էին: Բանն այն էր, որ երրորդ օրը թղթադրամների տառերն ու թվերը, ինչպես նաեւ պայմանագրային փաստաթղթերի ստորագրությունները, միավորվել էին բոլոր տառերի եւ թվերի վիթխարի ցույցին: Բոլոր պարտատերերի, սեփականատերերի ձեռքին, ովքեր իրենց դրամապանակներում եւ սեյֆերում տուփերով թղթադրամներ էին պահում, այժմ ահա ձեռքներին հայտնվեցին ստորագրությունից զուրկ փաստաթղթեր, եւ դատարկ, եւ մատների տակ խշշացող ուղղանկյուններ, որոնք առաջ կոչվում էին թղթե փողային նշաններ: Նրանք հիմա էլ թղթային էին, բայց ոչ... փողային:

Մի անգամ ազատամիտ հռետորներից մեկը, այդ ծանր օրերին ելույթ ունենալով երկրի ներկայացուցչական օրգանում, ասում էր, որ ցանկացած քաղաքացի առաջին իսկ հպման դեպքում վարկային քարտին հեշտությամբ իմանում է` «մատներով եւ հոգով» դրա գինը, ինչպես իր կնոջն առաջին իսկ հպման դեպքում, հեշտությամբ իմանում է, որ դա իր կինն է, այլ ոչ թե մեկ ուրիշինը: Դա հիմք ընդունելով հանրահայտություն փնտրող հռետորը պահանջում էր դատարկ, բայց բավականաչափ լավորակ թղթադրամների վճարումը:

Հենց հաջորդ առավոտ գոյացան հերթեր, որոնց մասին քիչ առաջ ասվեց: Ոստիկանությունը փորձում էր դրանք ցրել, բայց մարդիկ ցրվում, իսկ րոպե անց դարձյալ ժողովվում էին երկար եւ արդեն ավելի անհամբերատար շղթաների:

Դատարկ թղթե էջերի վրա այդ վճռական օրերին ոչ մի տառ չհայտնվեց: Սակայն հերթերի մեջ փայլատ պատուհաններով դրամարկղերի առջեւ գլխահակ կանգնած մարդկանց դեմքերին պարզ եւ հստակ գրված էր` կամ-կամ:

Դա տպարանի հասարակ ծառայող էր` «տղեկ»: Հաստատ չեմ հիշում, տասնչորս թե տասնհինգ տարեկան: Նրան հանձնարարել էին հերթապահել թափուր տպագրատանը, որտեղ այժմ հարյուր քառասուն լամպերից միայն մեկն էր վառվում:

Տղան դռան անկյունում էր տեղավորվել, գլխի տակ մի կապուկ թուղթ էր դրել, աջ ականջը հենել էր թղթին եւ տեղնուտեղը քնել էր: Նա երազում տեսնում էր, թե ճերմակ թուղթը փքվում եւ շարժվում է, ջանալով թուլացնել առասանակի մամլիչի գոտին` այն ինչ-որ բանից բողոքում է, իր թղթային վշտից, բայց մեկեն նյարդայնացած շրշում է, որ ահա իր դատարկությունը հիմա այնքան էլ դատարկ չէ, որքան այն, նախկինը, տառերի տողաններով ծածկված:

Տղան արթնացավ, արմունկին հենված ելավ, բայց քունը նրա գլուխը հակեց թղթե բարձին: Եվ հիմա նա տեսնում էր երազում` թուղթը լուռ հոգոց է հանում, նա քնքուշ խնդրում է մարդկանց, որ...

Երազը դարձյալ ընդհատվեց: Պատանի պահակը թեւքով սրբեց ճակատի քրտինքը եւ նորից ականջը կպցրեց թղթակապուկին: Հիմա նա քնած չէր, հիմա նա լսում էր եւ պարզ լսում էր նրա ձայնը:

Լուսադեմին նա եկավ հոր մոտ` ներկարարական արտադրամասի աշխատողի: Նրան պատմեց իր երազը: Ծիծաղելով անհեթեթ տեսիլքի վրա, ներկարարը վրձինը թաթախեց ներկի մեջ եւ սկսեց սեղանի մեջտեղում փռած թղթի վրա գրել`

«Ես ամբողջ աշխարհի թուղթն եմ, կտակների, տրակտատների, թերթերի, մարդուց մարդուն ուղարկվող փոքր նամակների, մարդուց մարդուն ուղարկվող մեծ գրքերի` ես կանչում եմ ձեզ, տառ եղբայրներ, վերադառնալ ինձ մոտ, բայց ոչ ավելի վաղ, քան մինչեւ տպագրական ներկի վերջին կաթիլը, ինձ հետ միասին ծառայել ճշմարտությանը եւ միայն ճշմարտությանը, եւ թույլ չտալ մարդուն մարդ չլինել եւ ուրիշի մեջ ինքդ քեզ չտեսնել»:

Եվ երկուսն էլ, թե հայրը, թե տղան, չնկատեցին, որ իրենց աչքերի առջեւ հրաշք էր տեղի ունենում` տառերը թղթի վրայով սահող վրձնի տակ` չէին անհետանում, այլ շարունակում էին ապրել, շուտ չորանալով ապակու միջով թափանցող արեւի շողերի ներքո:

Այդ պլակատը առաջին հետախուզական ջոկատն էր, որ վերադառնում էր մեր այս վատ եւ լավ աշխարհը: Դրան հետեւեցին բյուրավոր այլ տառեր, որոնք ոչ մի կերպ չէին կարող ապրել առանց նրանց հորինած մարդու:

Ինձ կարող են ասել` իսկ ո՞ւր են փաստաթղթերը: Ո՞ւր են վկայությունները այն չորս օրերի մասին, երբ թուղթն ապրում էր առանց այբուբենի: Հարցն անտեսում եմ` չէ որ տառերն այն ժամանակ հեռացել էին մեզանից, իսկ թուղթը հիվանդ էր բացարձակ դատարկությամբ: Թող նա պատասխանի` բացարձակ լռությամբ:

Թարգմանությունը՝ Վարդան Ֆերեշեթյան

Աղբյուրը՝ Թուղթը կորցնում է համբերությունը