Ճայից հետո

   Խոսե Լորենսո Ֆուենտես

Արդեն քանի տարի է գերվածի կյանք եմ վարում. բայց բարեբախտաբար, քանի որ իմ գերությամբ ուրախություն եմ պատճառում մի տղամարդու ու մի կնոջ, ինձ այնքան էլ դժբախտ չեմ զգում: Հյուրասենյակում եղած պահերին, շարունակ նրանց եմ տնտղում: Ափսոս, որ այլևս նախկինի պես զրուցասեր չեն, որովհետև լսելով նրանց՝ ես շատ բաների մասին էի տեղեկանում, օրինակ՝ իրենց առաջին երջանիկ օրերի դրվագների մասին, որոնք այնքա՜ն կապված են նաև ինձ հետ: Երբեմն նստում են բազմոցին, հեռուստացույցի դիմաց, իրար ձեռք բռնում ու վերանում` դիտելով մի հաղորդում, որի մեջ բազմոցին նստած մի ուրիշ զույգ սիրով է զբաղված: Ես իմ զույգի գլխավերևից նայում եմ` փորձելով պարզել, թե արդյոք մյուս զույգն էլ ունի ինձ նման մեկին, բայց ջանքերս միշտ ապարդյուն են անցնում: Հեռուստացույցի առջև նստելուց բացի, Էստելան ու Ռայմունդոն նրանց տնտղելու այլ պատեհություն ինձ չեն ընձեռում. սովորաբար գալիս են հյուրասենյակ, հաճախ դժգոհ տեսքով, և անմիջապես գնում ննջասենյակ: Ներսից նրանց ձայների լոկ շշուկներն են ինձ հասնում, ուստի երբեք չեմ կարողանում գլխի ընկնել, թե կոնկրետ ինչի մասին են խոսում կից սենյակում:

Քանի որ իմ զույգի երջանկությունը ճաքեր է տվել, ես այլևս իմաստ չեմ գտնում գերությանս մեջ: Դրա համար հաճախ եմ ինքս ինձ հիշեցնում այս տանն անցկացրած առաջին օրերս, երբ նրանք փողոցից վերադառնում էին ժպտերես, կանգ առնում իմ առջև ու սկսում զրուցել:
- Հիշո՞ւմ ես, սիրելի՛ս, սա միասին անցկացրած մեր առաջին օրն էր:
- Իհարկե հիշում եմ: Ի դեպ, երկրագնդի վրա սրանից սիրուն տեղ չկա: Ի՜նչ արմավենիներ, ի՜նչ ավազ, ի՜նչ մուգ կապույտ:
Կամ էլ մտաբերում եմ նախքան գերվելս՝ շատ ավելի լավ ժամանակները:
Դժբախտ լինելու զգացողությունս հասունացավ հատկապես ազատություն շատ սիրելուս պատճառով: Ես շեկլիկ ու պեպենոտ երեխա էի, որ մի օր հոգնեց շեկլիկ ու պեպենոտ լինելուց ու էլ դպրոց չգնաց, որպեսզի այլևս չլսի զանազան որակումներ մյուս երեխաների շուրթերից:
- Գորտի պես սպիտակ ես, – ասում էին ինձ:
- Քնջութով բուլկու ես նման, – ասում էին մյուսները` շեշտելով դեմքիս պեպենների քանակը:
Այդ օրը, մայրս ականջիցս բռնեց ու քարշ տալով տարավ դպրոց` անտեսելով արցունքներիս հոսքը, որ թողնում էի ճանապարհին:
- Ձեզ եմ հանձնում, դոն Սերվանդո,- ասաց մայրս ուսուցչին,- ստիպեք, պատժեք, արեք այն, ինչն ամենահարմարը կգտնեք, որպեսզի նա սովորի այնպես, ինչպես թաղամասի մյուս երեխաները:
- Հանգիստ եղեք, տիկին,- ասաց դոն Սերվանդոն` ականջս նույնպես քաշելով ու այնպես պտտելով, մինչև այն դարձավ պտույտէջք…
Նստեցի գրասեղանիս առջև մի այնպիսի խոնարհությամբ, որ ոչ ոք չէր կարող պատկերացնել: Լեզուս հանում էի ու շրթունքներս լիզելով` հավաքում արցունքներս ու միաժամանակ շարունակում էի մտածել, թե ինչպես եմ իրականացնելու փախուստս: Ժամը վեցին, զանգը հնչեց ու բոլորս դուրս եկանք բակ` դրոշն իջեցնելու արարողությանը: Հետո մի երկար շարք կազմեցինք, որ անմիջապես խախտվում էր երեխաների ոտքը փողոցին դիպչելուն պես և այն բոլորը, ինչ մինչև այդ պահը զուսպ ու լուռ էր, վեր էր ածվում վազվզոցի ու լիաթոք ճիչերի: Երբ անցում էի դոն Սերվանդոյի (ով իր խիստ հայացքով միշտ հսկում էր մեր ելքը) կողքով՝ հասկացա, որ մի նոր խրատաբանություն է սպասվում ինձ:
- Ձեզ է վերաբերում, Լորենցո:
Մինչ կհնչեր անունս, ես հայացքս արդեն ուղղել էի ուսուցչին:
- Ասացեք, դոն Սերվանդո:
- Հիշե՛ք, որ ուզում եմ վաղն առավոտյան այստեղ տեսնել ձեզ ավելի վաղ: Որպեսզի այսօրվանը չկրկնվի:
- Լսում եմ, պարո՛ն,- ասացի ու սկսեցի քայլել կաշկանդված, գլուխս կախ, թշերս արցունքներից նորից խոնավ:
- Այսօր գորտուկը շատ հանգիստ է,- լսեցի իմ հետևից: Ինձ թվաց, թե Ագուստինի կամ Էնրիքեի ձայնն է: Բայց արդեն դա ինձ չէր հետաքրքրում, թե ասողն ով է: Ռեալ փողոցին հասնելով, տուն գնալու համար ձախ թեքվելու փոխարեն, թեքվեցի աջ: Այդ ուղղությամբ փողոցը տանում էր դեպի մի փայտե կամուրջ ու կամրջից այն կողմ՝ մի դաշտ էր սկսվում: Տաս րոպե անց կամրջի վրա էի: Հենվեցի բազրիքին, նայեցի այս ու այն կողմ և գրքերս, մատիտներս ու տետրերս գետը նետեցի: Գետի արագ հոսանքը դրանք անմիջապես անհետացրեց իմ հայացքից ու ստիպված եղա շրջվել կամրջի հանդիպակաց բազրիքին, որպեսզի մի անգամ էլ տեսնեմ տետրերիցս մի քանիսը` բացված, ջրերի վրա դեռևս լողալիս: Դրանցից մեկը փաթաթվեց ափի եղեգներին ու ես մտածեցի, որ դա թերևս մաթմատիկայինն է` առարկա, որն ինձ համար հատկապես տհաճ էր:
Առանց սպասելու, որ այդ վերջին տետրն էլ սուզվի ջրի մեջ, սկսեցի քայլել: Արդեն մթնում էր և ինձ տանող արահետի եզերքին շարված գյուղական փոքրիկ տները՝ պարուրված մթնշաղով, նման էին սև թղթից մկրատով կտրած ու կարմրավուն ստվարաթղթի վրա փակցրած պատկերների: Առաջին ստվերների հետ՝ սիրտս ահով լցվեց ու քիչ անց քաղց զգացի: Բնազդային ցանկություն ունեցա մտնել այդ տներից մեկը և հաց ու անկողին խնդրել, բայց անմիջապես ինքս ինձ ասացի, որ երախտագիտության զգացումն իր հետ որոշակիորեն բերում է ազատության կորուստ, և որ նախընտրելի է շարունակել գնալ առաջ` վստահելով պատահականության թելադրանքին:
Իմ հետևում թողեցի տնակները, որոնց հազարավոր ճեղքերից թափանցում էր յուղի ու նավթի լույսերի առկայծումը: Առաջացա՝ գնալով ավելի սաղարթախիտ ծառերի միջով, լսողությունս սրած բվերի վայումին, վայրի բադերի ու լորերի թևերի թափահարումին և ամենաբարձր ճյուղերից հասած մանգոների թափով ընկնելու և անօգուտ կերպով հողը դեղին ներկելու ձայներին: Ուժասպառ` ընկա մի ծառի տակ, որի հսկա արմատները ինձ որպես բարձ ծառայեցին:
Կեսգիշերին արթնացա` վեր թռնելով մի տարօրինակ երազից. մի շուն իր մռութը քսում էր ողջ մարմնիս: Կարծեցի, թե երազս արդյունքն է հաճախ կրկնվող այն ասոցիացիաների, որոնց ժամանակ երևակայությունը իրականության ճիշտ կրկնօրինակն է, և այդ տրամաբանությամբ, մի շուն ինձ քնած ժամանակ լիզել է: Այդուհանդերձ, շուրջս, մթության մեջ ոչ մի շարժում չէր նկատվում: Չռած աչքերս, որոնք երևի ֆոսֆորափայլում էին մթության մեջ, արտահայտում էին դժվարին իրավիճակս` մենակ, քաղցած ու կորած սարերում:
- Նույնիսկ շունն ավելի լավ է ապրում, քան ես,- մտածեցի ու երազեցի շուն դառնալ. «Կցանկանայի քայլել չորս թաթերի վրա»,- մտմտացի և այն է ուզում էի ավելացնել էլի ինչ-որ բան, երբ բերանիցս միայն կտրտված հաչոցներ դուրս թռան: Փորձեցի բարձրանալ ու վազել` ցանկանալով փախչել իմ իսկ սեփական շնավարի ձայներից: Հիմա փաստորեն վազում էի, սակայն ոտքերս ու ձեռքերս հողին դնելով ու մռութովս համարյա դիպչելով արշալույսի ցողից թրջված նուրբ ու խիտ խոտին: Երբ այսպես վազելով վեր նայեցի, տեսա, որ հայտնվել եմ տներից մեկի առջև: Դուռը բաց էր, չկարողացա զսպել ինձ ու շարունակել ճամփաս: Մտա ու տեղավորվեցի սեղանի տակ` պոչս հետևի թաթերից մեկին հենած իսկ լեզուս, շնչահեղձ, դուրս գցած: Ընտանիքն արդեն արթնացել էր: Մինչ կինը սուրճ էր պատրաստում խոհանոցում, տղամարդը, աթոռին նստած, ձեռքում պտտեցնում էր մի լայնեզր գլխարկ ու զրուցում մի երեխայի հետ, որը հազիվ ինը տարեկան կլիներ:
Մի որոշ ժամանակ (այնքան ցրված էի, որ չկարողացա կողմնորոշվել՝ քանի), ոչ ոք ինձ չնկատեց: Բայց երբ կինն եկավ խոհանոցից, տղամարդը կռացավ սուրճը վերցնելու, և մեր աչքերը հանդիպեցին:
- Վայ, այս շունն ի՞նչ է անում այստեղ,- հարցրեց նա:
Կինն ու երեխան նույնպես ինձ նայեցին:
- Երբեք նրան չեմ տեսել,- ասաց կինը: – Իմ ծանոթ հարևաններից ոչ մեկն այսպիսի շուն չունի:
- Տե՛ս, ի՜նչ լեզու ունի, կատաղած է,- ասաց երեխան:
Տղամարդը ոտքի կանգնեց, քայլեց սեղանի շուրջ` զգուշորեն զննելով ինձ:
- Չե, կատաղած չի, հոգնած է: Մի քիչ ջուր տուր նրան, Տոնյո, արագացրու:
Երեխան զրնգացրեց սափորները ու մի շարք նյարդային շարժումներից հետո ինձ մեկնեց պռնկե-պռունկ ջրով լցված ցինկե մի ափսե: Սկսեցի սիրել նրան այնպես, ինչպես կյանքիս մեջ ոչ ոքի չէի սիրել: Սիրուն տղա էր` շեկլիկ ու սպիտակամորթ, ինչպես ես էի առաջ, ու գեղեցիկ գլխարկ էր կրում՝ հետ գցած գլխի մի կետին, կարծես մեխից կախված, պահելով այդ դժվար հավասարակշռությունը:
- Շունն իմն է,- ասաց տղան: Մտավ կից սենյակն ու վերադարձավ մի վզափոկ ձեռքին: Հագցրեց վզիս: Հետո ձգեց վզափոկը` ինձ ոտքի հանելու ու իրեն հետևելու նպատակով, բայց այդ պահին չէի կարողանում շարժվել: Փորձեցի հայացքով հասկացնել նրան, որ կցանկանայի գոհացնել իրեն, ու մի լավ հանգստանալուց հետո դա հաստատ կանեմ: Բայց տղան անհամբեր էր, շարունակեց ձգել վզափոկն այնքան, մինչև ինձ ցավ պատճառեց և որովհետև տեղիցս չէի շարժվում, մի փայտ վերցրեց ու մի քանի անգամ խփեց կողերիս: Ես մռնչացի ու ատամներս ցույց տվեցի պարզ պաշտպանկան ձևով:
- Իսկականից կատաղած է,- ասաց տղամարդը: Տղայից խլեց փայտն ու սկսեց գազազած խփել ինձ: Չգիտեմ որտեղից ուժ գտա: Մի թռիչքով լքեցի տունը, բայց տղամարդը, անդադար հարվածելով՝ հետևում էր ինձ: Ի վերջո կորցրեցի նրան տեսադաշտիցս: Շարունակեցի քայլել՝ դեռևս սարսափահար, պոչս ոտքերիս արանքում իսկ ականջներս կախ: Երբ մոտակայքում ինչ-որ աղմուկ էի լսում, կլանչում էի, կծկվում ու շատ մեծ զգուշությամբ առաջանում` անվերջ նայելով շուրջս:
Այդպիսով, սկսեցի մտածել, որ պիտի ավելի ուժեղ, ավելի մեծ ու հեղինակավոր կենդանի լինեմ, ինչպես ցուլը, օրինակ: Շատ չանցած՝ արդեն սմբակներով կատաղած հարվածում էի հողին, ուր աղավնիճը հասնում էր համարյա մինչև կրծքիս բարձրությանը: Գիտակցում էի, որ ընդամենը մեկ շաբաթ առաջ, բացարձակ ազատություն ունեի, քայլում էի ագարակով մեկ իմ քեֆին, կանգնում երկու ոտքի վրա՝ կովերի վրա գցելով իմ տենդահար, ահռելի մարմնի ծանրությունը, բայց հիմա ստիպված էի շրջել մի սյան շուրջ, որին կապված էի մի հաստ թոկով:
Չհասկացա ինչ է կատարվում. երկու տղամարդ` տերերս մոտեցան ինձ: Այդ պահին, լսեցի նրանց զրույցը: Պետությունը, ըստ նրանց մեկնաբանության, խորհուրդ էր տալիս հողագործերին մսատուի փոխարեն աճեցնել կաթնատու անասուն: Իսկ ես (դա իմացա հենց այդ պահին) Brown Swiss-ի հոյակապ օրինակ էի:
-Ափսոս, որ պիտի վաճառենք սրան,- ասաց նրանցից մեկը:
-Չէ, այ մարդ, ինչո՞ւ: Հիմա ոչ ոք չի ցանկանա վճարել սրա ներկա գինը: Բացի այդ, ֆերմայում մեզ եզ է պետք:
Ես ցանկացել էի ցուլ լինել, ոչ թե եզ, ընդ որում, մերժում էի ընդունել այն ճակատագիրը, որ սպասում էր ինձ: Ուստի ինձ սպասվող դաժանությունից խուսափելու համար ցանկացա կոլիբրի լինել, ինձ հայտնի՝ ամենափոքրիկ թռչունը, սակայն չնայած ջանքերիս՝ դա ինձ չհաջողվեց, ու ստիպված եղա տառապել հետևի ոտքերիս արանքի անտանելի մասնատումից ու համակերպվել եզ լինելու տխուր իրավիճակիս հետ… Մի երեկո, երբ արդեն ցավերս անցել էին ու կախապռոշներովս դիպչում էի ֆերմայի թարմ խոտին, վերածվեցի կոլիբրիի:
Այսպիսի շատ փորձություններ անհրաժեշտ եղան, մինչև հասկացա, որ կարող էի վերածվել շնից՝ ցուլի կամ կոլիբրիից՝ կատվի, ոչ այն պահին, երբ նոր վտանգ էր սպառնում ինձ, այլ հենց այն պահին, երբ վերջանում էր տառապանքը, որն իր մեջ կրում էր ընտրածս յուրաքանչյուր մարմնավորումը: Դա ամենացանկալին չէր, ինչ խոսք, բայց չարիքներից փոքրագույնն էր:
Անդադար հետապնդվելով ինչ-որ մեկի կամ ինչ-որ բանի կողմից, պարբերաբար վերածվեցի ճագարի, ձիու, ծղրիդի, սարդի ու թիթեռի մինչև մի կեսօր, ճայ դարձած ու թռչելով ծովափի երկարությամբ՝ ինքս ինձ ասացի, որ հոգնել եմ բոլոր կենդանական ձևերից ու թերևս երջանիկ լինելու լավագույն լուծումը պեյզաժի վերածվելն է:
Մարդու գլուխը կազմված է որոշ բաներից, որոնք շարժվում են, և բաներից, որոնք մնում են իրենց տեղում. իմը բաղկացած էր ծովի մի կտորից, որը պարբերաբար փոխում էր իր գույներն ու ծակոտկեն և սրածայր քարերին բախվող ալիքները: Մի քանի թփեր պայքարում են ապառաժի չորության դեմ ու հրաշքի պես աճում` քամուն հրամցնելով իրենց տերևները` իմ մազերը: Մարմինս մի հսկայական ավազուտ էր` սպիտակ ու նուրբ, իսկ ոտքերս` խոտը, որ աճում էր փողոցից ոչ հեռու քարակոփին. սպիտակ քարերով շինված մի երկար պատ գոտու պես պտտվում էր մեջքիս շուրջ:
Երբեմն այնպիսի տպավորություն էի ունենում, որ կարծես երջանիկ եմ: Ինձ դուր էր գալիս այն միտքը, որ առանց հեռանալու ինձ հատկացված տեղից կարող էի անմիջականորեն շփվել շատ մարդկանց հետ, հատկապես ամռանը: Մատս շարժում էի և ավազով լցնում երեխայի դույլը. փռշտում էի՝ թռչում էին կանանց ծղոտե գլխարկները. իսկ եթե լալիս էի (որովհետև դեռ երբեմն երազումս տեսնում էի առաջվա տղային) թրջում էի սիրահար զույգերին, որոնք քայլում էին ավազի վրայով ու հետո իրենց վտանգի ենթարկելով՝ մագլցում կիսադեմիս ապառները, իրենց համար լիակատար մեկուսացած վայր գտնելու, բայց սիրահար զույգերին չէին անհանգստացնում արցունքներիս ցայտուկները:
Ձմռանը ես շատ էլ երջանիկ պեյզաժ չէի: Համարյա ոչ ոք ինձ այցելության չէր գալիս, բացի հաստլիկ տիկիններին ուղեկցող մի քանի ճարտարապետներից, որոնք խոսում էին առաստաղներից ու պատերից, մուտքերից ու սենյակներից: Առկա էր իմ ձախ ձեռքի վրա բնակատեղիներ սարքելու սպառնալիքը, բայց դա երբեք չէր անցնում նախագծերից այն կողմ: Վերջին անցկացրած ձմեռվա ընթացքում, միայն մի սիրահար զույգ այցելեց ինձ:
Կինը թխաշեկ էր ու երկար մազեր ուներ. ես շարունակ փչում ու փչում էի, որպեսզի տեսնեմ, թե ոնց են նրա սիրուն մազերը բարձրանում թռչնի թևերի պես ու հետո ընկնում պարանոցին: Տղամարդը նիհար ու դժգույն էր ու կնոջը նայում էր փայլող աչքերով` կարծես տենդի մեջ լիներ: Կինը պատասխանեց մի հարցի, որը, հավանաբար, տղամարդը նրան վաղուց էր տվել, ու տվեց այն պատասխանը, որը տղամարդու սրտին ամենահաճելին էր, որորվհետև նա անմիջապես իր ձեռքերի մեջ առավ կնոջ ձեռքերն ու համբուրեց, հետո համբուրեց նրա շուրթերն ու վերջապես չկարողանալով զսպել հուզմունքը` վազեց դեպի մեքենան, որը կանգնած էր մոտակա փողոցում, ու հայտնվեց մի լուսանկարչական ապարատ ձեռքին:
- Դե, ժպտա՛, – ասաց նա:
Վերջին բանն էր, որ ասաց, կամ վերջինը, ինչը ես լսեցի: Այդ պահին, հայտնվեցի մի մութ թունելի մեջ, ուր նույնիսկ սեփական ձեռքերս չէի տեսնում, ոչ էլ կարողանում էի սեփական մտքերս գտնել: Մի այնպիսի խուճապ զգացի, որ ի վիճակի չէի պատկերացնել, թե արդյոք այդ թունելից դուրս եմ գալու որպես երեխա՞, շո՞ւն, ճա՞յ, թե՞ պեյզաժ: Մտածում էի, (ինչ-որ կերպ պետք է անվանեմ այս տարօրինակ զգացողությունը, որը ցանկությունից ավել մի բան է, բայց ոչ բանական), որ ամենակարևորը ինձ ճնշող այդ խավարը լքելն ու նոր իրականության դեմ-դիմաց կանգնելն է, անկախ դրա ձևից:
Մի քանի օր անց, իմ բոլոր կողմերով թաթախվելով քիմիական հոտերի մեջ` հասկացա, որ մինչ այս պահը լուսանկարչական նեգատիվ եմ եղել ու որ հիմա վերակենդանացել եմ համար երկու Kodak թղթի վրա` երևակիչի պատճառով կեղտոտված եղունգների արանքում: Այս անգամ դարձել էի նկար, մի բանով ավել պեյզաժից. պեյզաժ, որին ավելացել էր նաև կնոջ դեմքը:
Ինձ տեղադրեցին մի ոսկեզօծ շրջանակի մեջ ու դրեցին հյուրասենյակում մի դարակի վրա: Սկզբում, արդեն պատմեցի, որ մի որոշ ժամանակ երջանիկ եմ եղել` չնայած գերությանս, որովհետև գոնե իմ ներկայությունն ուրախություն էր պարգևում զույգին: Բայց հետո տղամարդն ու կինը սկսեցին հեռանալ իրարից, մինչև մի օր խոսեցին կոնկրետ բաժանումի մասին.
-Կգնամ մորս հետ ապրելու,- ասաց կինը:
-Իհարկե, քանի որ այս տունը քեզ համար դժոխք է:
-Տունը չէ, դո՛ւ,- ավելացրեց կինը:
Տղամարդը սեղմեց բռունցքները ու նայեց շուրջը` փնտրելով մի բան, որի վրա կարող էր թափել իր ողջ կատաղությունը: Նա վազեց դեպի ինձ, վերցրեց իր ձեռքերի մեջ ու շպրտեց գետին:
-Այլևս չեմ ուզում տեսնել այս նկարը,- ասաց նա:
Քանի որ ապակին կոտրվել էր, նրա համար հեշտ էր ինձ հանել շրջանակի միջից: Մի պահ սառնասրտորեն նայեց ու ապա սկսեց ինձ պատռել մանր կտորների: Նրա կատաղությունն այնքան ուժեղ էր, որ ինձնից մնացած ամենամեծ կտորը, ինձ պատռող մատերի եղունգներից մեծ չէր: Թափված հատակին՝ կարծեցի, թե վերջապես եկել է ազատ լինելուս ժամանակը: Փորձեցի կրկին վերածվել երեխայի: Բայց քանի որ ես սնվել էի նրանց երկուսի սիրով ու այդ սերն այլևս գոյություն չուներ, չկարողացա հավաքել կտորներս:

Իսպաներենից թարգմանեց Անի Վարդազարյանը

Աղբյուրը՝ Ճայից հետո